استاد جعفر دیناروند - رئیس مرکز بررسی های اجتماعی ایران اُنا: موضوع آسیب های اجتماعی بدون شک مربوط به انسان و جامعه ی ان می شود.درست است که در ایجاد ان غیر انسان ها هم دخالت دارند اما با توجه به دو انتظار متضاد از ان باید ان را در درون جامعه یافت.انتظارات متضاد، وجود ان ها در جامعه و رفع ان ها به وسیله همین جامعه است.

جامعه از مجموعه ی افراد تشکیل می شود و لغتی کلی است که تنها شامل مجموعه ای از انسان ها می گردد که دارای اهداف مشترک و غیر مشترکند.افراد به دلیل متفاوت بودن در طیف وسیعی از مشاهدات باعث تفاوت در جوامع نیز می شوند.از این نظر است که جامعه ی خاص باید در مجموعه ای از مطالعات آسیب شناسی مد نظر باشد.

کلی نگری به جامعه تنها از طریق اشتراکات امکان پذیر است اما چون تفاوت ها بسیار موثر تر در ایجاد آسیب ها و نیز توقف ان هاست لذا باید این اختلافات را مهم تر دانسته و هر جامعه را با توجه به ویژگی های خاص خودش مورد مطالعه قرار داد.عوامل اختلاف هر چند طبیعی اند اما باعث ممانعت از توجه نمی گردند.

دلیل تاکید بر جوامع خاص بدون ضرورت نیست.تفاوت در ارزش گذاری ها بهترین نمونه برای توجه به این امر است.ما تاکید بر تفاوت ها داریم اما امیدواریم که اختلافات در جوامع انسانی به حداقل ممکن کاهش یابند.آسیب ها در هر سه مرحله ی خود یعنی شناسایی، معرفی و اصلاح تحت تاثیر نوع جوامع قرار می گیرند.

موفقیت در کاهش آسیب ها تا حدود زیادی به ان ها نیز مربوط می گردد.مثلا جامعه ای که خوتستاری بیشتری برای رفع آسیب ها دارد لزوما خود را متعهد به تلاش هایی می نماید در حالی که در جامعه ی دیگر ممکن است این همکاری چندان نما نداشته باشد.

جامعه در هر دو حالت ایجاد و رفع دخالت دارد.همین تفاوت جوامع باعث می گردد تا مطالعات دیگر کشورها را تنها سندی برای همان کشور بدانیم زیرا فضای جامعه نمی تواند هر نوع شناسایی را ممکن سازد.افراد در درون جامعه تاثیر گذار بر هر دو شکل ایجاد و رفع هستند.

به طور مثال جامعه ای که در ان به طور مستمر زلزله روی می دهد همیشه نگران آسیب های ناشی از ان است.زیان هایی که گرچه طبیعی محسوب می شوند اما بسیاری از ان ها به وسیله ی همین افراد تولید و یا رفع می گردند.

حضور افراد خاص در مناطق زلزله زده برای دست یابی به مال و اموال دیگران یا برای نجات اموال هم وطنان دو رفتار متضاد در این زمینه هستند.در کشورهایی که با این پدیده روبرو نیستند، اسیب های ناشی از ان را ندارند.رفع خواهی نیز در جوامع مختلف نماد می یابند.

بنابراین اساس جامعه نگری در باره ی آسیب ها،  تفاوت ان هاست.اختلافاتی که باید ان ها را پذیرفت و عمل کرد.ما اعتقاد به توجه به ان ها داریم.اگر نمونه هایی از این تفاوت ها  را ردیف نماییم بهتر می توانیم حقیقت ان را درک کنیم.

تفاوت در نژاد، موقعیت جغرافیایی، امکانات قابل دسترس، اعتقادات مسلط بر جامعه، توانایی های عملی مردم، میزان درک ان ها از مسائل، نیازهای انتقالی به جامعه، رفاه طلبی، ارمان خواهی، فهم و بینش مردم از حوادث، روابط با دیگر کشورها، گسترش نوع روابط، نگرش ان ها نسبت به دین، نسبت به انسانیت، اطلاعات ان ها از دنیای خارج و موارد مشابه از جمله ی ان هاست.

با این تفاوت هاست که ما تاکید بر جوامع خاص داریم.اشکالی در ارتباطات علمی میان کشورها در باره ی آسیب ها نیست اما باید توجه داشت که هر جامعه ای برای خود جامعه است و برای دیگران کشور و سرزمین محسوب می گردد.همه ی جوامع مانند هم تولید آسیب نمی کنند.

با توجه به این نکته ی حساس باید آسیب شناسی را نیز از همین دیدگاه نگریست.متعهدان به جامعه باید خود را جزئی از ان بدانند.هم وطنان خارج از کشور نباید در باره ی آسیب شناسی نظریاتی قاطع دهند.گرچه ممکن است کلام ان ها علمی و قابل قبول باشد اما ان ها درک مستقیمی از وضعیت درون ندارند.تنها گرسنه است که می داند گرسنگی چه زجری دارد.

نگرش و فرهنگ حاکم بر جوامع در باره ی ریشه یابی نیز موثر است.به طور مثال در جوامع اسلامی دزدی نوعی ضعف در کل جامعه است و آسیب فردی محسوب نمی گردد.ان ها علت یابی را در فقر می دانند بنابراین از راه های مختلف برای از بین بردن فاصله ی طبقاتی اقدام می کنند.

ذکات و صدقه دو نمونه از این تلاش هاست.حال اگر علت فقر از بین رود و این آسیب هنوز وجود داشته باشد ان را از جامعه نمی دانند و به نوعی ان را سرطانی علاج نا پذیر تصور می کنند که چاره اش قطع دست است.ایا چنین رفتاری در جوامع غیر اسلامی وجود دارد؟ به طور قطع اینطور نیست و جوامع دیگر ممکن است در صدقات و ذکات به شکل های دیگری رفتار نمایند و مجازات قطع دست را محکوم کنند.

تفاوت جوامع در باره ی آسیب شناسی و زنجیره ی اتصالی ان به رفع و حذف ان ها هم مشهود است.بسیاری از جوامع آسیب ها را امری پذیرفتنی می دانند.کشورهایی که تولید مواد مخدر در ان ها به امری تجاری تبدیل شده است، حتی اگر زیان های ان را قبول داشته باشند، دست از ان نمی کشند.در تمامی جوامع نوعی از آسیب ها ممکن است قابل هضم باشند.

معیار ما در بیان آسیب ها در جوامع بدون شک"انسانیت و ادمیت" یعنی جوهره ی اصلی ادمی است.برداشت هایی که از این جوهره می شود ممکن است بسیار متفاوت باشد اما هرگز کنار گذاشته تلقی نمی گردد.شاید همین معیار بهترین راه برای نزدیک کردن جوامع نسبت به انواع آسیب ها باشد.

جامعه در دو مورد تولید و رفع تاثیر بسزایی دارد.باید جوامع را نیز مورد مطالعه قرار دهیم.تمامی ویژگی های ان را در تولید و توانایی رفع در نظر گیریم و به عنوان حقیقتی بزرگ در این موضوع مورد توجه قرار دهیم.جوامع برای خود دارای شکل های معینی هستند.ضمن توجه به جامعه ی جهانی باید تاثیر جوامع خاص را نیز که در موارد بسیاری متفاوت از جهان می گردند،مورد تاکید قرار دهیم.