استاد جعفر دیناروند - رئیس مرکز بررسی های اجتماعی ایران اُنا: انقلاب عاشورا بدون هدف و منظور آغاز نگردید.شناخت آن ها مهم و ضروری است .باید کوشید و آن ها را از درون این واقعه بیرون کشید.بدیهی است که یافتن هدف یا اهداف آن تابع دیدگاه کنگاش کننده و نگرش او به این واقعه است.انقلابی که بعد از گذشت سال ها هنوز تازه و زنده است و با اینکه در محدوده ای کوچک از جهان بزرگ اسلام به وقوع پیوست اما گسترش آن به وسعت تمام جهان  انجام گردید.

اهداف سیاسی،دینی،اجتماعی،فرهنگی،تربیتی،اقتصادی،فردی،جمعی،جنگی،اخلاقی، تاریخی ،فلسفی و امثال آن برای بسیاری قابل برداشت است اما ما تنها بر اهداف تربیتی آن تاکید می نماییم و معتقدیم که این اهداف در بسیاری از موارد پاسخگوست.هدف تربیتی برای جریان رشد دهی انسان یک جهت دهنده ی قوی و راهنما کننده ی مسیری است.

اگر انقلاب عاشورا را جریانی فکری و تغییر دهنده ی وضعیت درونی انسان ها بدانیم، تربیت در این رابطه نقشی اساسی ایفا می کند.در این میان نه تنها باید از هدف های متعدد نام برد بلکه باید آن ها را نیز دسته بندی نمود و در مکان های خود مورد بحث و بررسی قرار داد.

هر جریان رشدی بدون توجه ی به دیدگاه ها و یا گرایش های درونی آن دارای دو نوع هدف واضح است.ابتدا هدف غائی یا نهایی و به زبان ساده هدفی که حد اکمل است و آخرین کوشش ها را برای رسیدن می طلبد.دوم هدف یا اهداف واسطه ای که سلسله وار به یکدیگر متصلند و هر هدفی به قبل از خود وابسته است و نهایت آن نیز رسیدن به هدف غائی است.

در واقعه ی عاشورا نیز همین قانون حکم فرماست، با تاکید بر اینکه نوع تربیت در این روند، تربیت اسلامی است و نشات گرفته از باور و یقین درونی رهبر آن یعنی امام حسین(ع) است.در این نوع تربیت، هدف این است که مقدمات حرکت و هدایت آدمی را در صراط مستقیم پرستش آفریدگار فراهم آورد و معراج او را به مرحله ی کمال انسانی آسان سازد.

در تربیت اسلامی آدمی دارای مسئولیت است.این نوع تربیت که در مقام بیان رسالت پیامبران و نتایج آن موجود است، انسان را آزاد و مختار آفریده و بر جان و روان خویش بینا معرفی می کند.واقعه ی عاشورا را باید از این نظر نیز مورد دقت و کنگاش قرار داد و تلاش های امام را برای رسیدن بدان، تحسین نمود.

تربیت اسلامی، انسان را عامل رهایی و گمراهی خویش و مسئول رفتار شایسته و تبهکاریش می شناسد و محصول مجاهده ی آدمی و سپاس یا کفران نعمتش و گرایش به پاکیزگی یا به گناهش را عائد خودش می داند و در نتیجه انسان را نقشه پرداز و معمار ساختمان سعادت و شقاوت خویش اعلام می کند.

در واقعه ی کربلا همین موارد برای امام نیز روی دادند.وظیفه ی رهبر تربیتی آن نیست که بی تفاوت  بماند و بدون توجه به جهل و نادانی مردم، خموش بنشیند و گمراهی آن ها را به تماشا گیرد.وظیفه امام آگاهی بخشی و بیداری بود که همین وظیفه را در شکل های متفاوتی از جمله سخنرانی ها یا رفتارهای بروزی خود به نمایش گذاشت.

بر این اساس می توان گفت که در تربیت عاشورا که امام محور اصلی تلاش هایش قرار داد، رسیدن به هدف غائی ،نگاه بلند مدت ایشان بود.کلام و رفتار امام در تمامی این رویداد حتی در بدترین وضعیت جنگی نیز در همین جهت نمایان بود.

واقعه ی عاشورا از دیدگاه تربیت دارای موضوعاتی کاملا تخصصی است و با نظرات سیاسی یا عقیدتی نیز متفاوت است.تربیت در این رویداد به عنوان روندی  که می بایست در مراحل مختلف طی شود، در نظر گرفته شد.روندی که آغازش را امام(ع) از مدینه رقم زد و مراحل مختلفش را در بین راه، حوادث مختلف ایجاد شده قبل از رسیدن به کربلا و اتمامش را در روز عاشورا یا روز دهم  محرم انجام داد.

بنابراین اهداف تربیتی عاشورا مانند تمامی رویدادهای تربیتی متشکل از هدف غائی و اهداف واسطه ای بود و نوع آن نیز تابع تربیت اسلامی گردید.برای روشن تر شدن این موضوع می توان هر یک را با توجه به معیارها و نمادها ارائه نمود.

هدف غائی در عاشورا:بدون شک نهایت هدف مورد نظر امام با توجه به تمامی رویدادها، قرب به درگاه الهی و پرستش حضرت حق بود.ایشان در توضیح عبادت و بندگی خداوند، افراد را به سه دسته تقسیم نمودند.آن هایی که از ترس عبادت می کنند.کسانی که برای پاداش دست به این کار می زنند و کسانی که برای شکرگزاری حق را می پرستند که اما سومین مورد را تایید می نمایند.وقتی امام تصمیم به سفر می گیرند، بسیاری از دوستان و محبان و حتی برادرش محمد حنفیه از او درخواست می کنند تا سفر خود به کوفه را لغو نماید امام می فرمایند دیگر دست از زندگی شسته ام و برای اجرای فرمان الهی تصمیم راسخ گرفته ام.بنابراین تابع محض فرمان خدا بودن و رسیدن به قرب الهی را نیز برای مردم خود خواستار بودند.

اهداف واسطه ای در عاشورا:در مورد اهداف متعدد دیگری که مسلسل وار باعث قرب الهی می گردند، امام در ابزار های گوناگون خویش مانند خطبه ها، نامه ها، کلمات و رفتارها،اشاراتی داشتند.به طور مثال هدف شناخت خدا،پیامبر(ص)،ائمه ،آگاه نمودن مردم، دوری جستن از دنیا، کسب جوانمردی، عمل بخشش،خصلت شکیبائی، راضی به رضای خدا بودن، وفای به عهدداشتن، ظلم ستیزی، عدالت طلبی،آزاد اندیشی، اندیشیدن، تعقل، نوع دوستی، رفع تنگدستی و کمک و همیاری را امام در تمامی آن ها لحاظ نمودند و با انواع روش ها از مردم می خواستند تا با اجرای آن ها زمینه را برای رسیدن به رضایت خداوند هموار سازند.

وی خصلت های مانع ساز را نیز مورد حمله قرار داده و مجدانه می خواستند تا مردم از آن ها فاصله گیرند.برای امام رشد تدریجی در مردم مهم و حیاتی بود و وی درجات مختلف آن ها را گوشزد می نمودند.ایشان با رفتار خود هر یک از اهداف واسطه ای را نیز نشان می دادند.به طور مثال شکیبایی  که از رفتارهای امام در طول سفر بود به شکل های متعدد نشان داده می شد.

آگاه نمودن مردم نیز در طول سفر از قدم های مهم امام در دانش افزایی محسوب می گشت.همین اهداف واسطه ای بودند که حر را از لشکر کفر به سپاه امام منتقل کرد.یادآوری  مردم کوفه مبنی به نوشتن دعوت نامه ها را امام به عنوان هدفی برای بیداری و بازگشت به خویش و تعهد به پیمان پیگیری کردند.

پیروی از وحدت مسلمین و مانع خونریزی شدن را نیز امام در تمامی رویدادها لحاظ کردند.همیشه این سخن را در ابتدای هر رویدادی مطرح نمودند که گریز از جنگ غیر ممکن است اما نمی خواهم آغاز گر آن باشم.اتصال جوانمردی به ایثار، دوری از لذات دنیوی، آزاد بودن،رعایت عدل و انصاف در برخوردها را ایشان به اشکال مختلف دنبال می کردند.در آخرین کلام ایشان به سپاه یزید مبنی به حمله به خیمه ها فرمودند اگر دین ندارید ، آزاده باشید.

توسل او به حضرت حق و شکایت به وی برای رفتارهای ناشایست دشمن و پرتاب خون فرزندش به آسمان برای نشان دادن وابسته نبودن وی به دنیا و تنها برای رسیدن به قرب الهی را در طول پیکارشان به نمایش گذاشتند.وی در آخرین لحظات به اهداف واسطه ای و در نهایت هدف غائی اشاره داشتند.بر پایی نماز ظهر عاشورا و در شلوغی حمله ی دشمن تنها برای نشان دادن هدف اصلی او از قیام بود.

اهداف متعدد امام با تحلیل های گفتاری و رفتاری وی کاملا قابل کشف و نمایاندن  است و باید این مهم را در هر موضوعی به طور کامل و با دقت انجام داد.کاری تخصصی و با درایت که می تواند بسیاری از ناگفته های عاشورا را آشکار سازد.