*عزیزاله احمدی - معاون مرکز بررسی های اجتماعی ایران اُنا

با توجه به  آن چه در بخش های پیش گفته شد ، می توان گفت  آنچه که امروزه در مورد میزان حجاب مطرح است با آنچه در زمان پیامبر(ص) وجود داشت دارای تفاوت های بسیاری است. زیرا در آن عصر ، حتی اگربخش هایی از مو، گردن ، مچ های دست و پا پیدا می شد به هیچ وجه کسی مرتکب فعل حرام یا گناهکار محسوب نمی شد.

لازم به ذکر است اشاره شود، هدف از نگارش این سلسله مباحث ، تایید بی حجابی نیست بلکه مقصود این است تا بتوانیم  با شناخت دلایل مستند دینی و عقلی ، حجاب واقعی را از مستندات دینی و عقلی ضعیف یا موهوم پاک گردانیم و فهم دینی تری از آن را ارائه دهیم. برای مثال در این بخش برآنیم تا با طرح برخی احکام فقهی ، دریابیم آیا این آراء با حجاب شرعی عصر پیامبر (ص) همخوانی دارد یا خیر.

رای یکم: این است که مانند برخی جوامع اسلامی ، زنان باید تمام چهره (وجه) وحتی کف دستان خود را جزء حجاب دانسته و آن را بپوشانند. این رأی که در برخی کتب فقهی آمده است قطعاٌ با توجه به ویژگی های جغرافیایی عصر پیامبر (ص) (از منظر میزان تطابق) نمی تواند ، حکم صحیح  و کاملاً مطابق با عصر تلقی شود.

رأی دوم: پوشش بدن ،پاها،بازوها است که  در عین تطابق با عصر پیامبر(ص) اما مشهوریت چندانی در کتب فقهی ندارد.

یکی از مبانی که باعث شده بسیاری از فقها "همه جسم زنان" را مستلزم پوشش کامل بدانند ، استناد به حدیثی نبوی است مبنی بر این که : المرأة عورة .( المغني ابن قدامه ج 1 ص637 ) .یعنی این که  تمام اندام زن بعنوان عورت شمرده می شود.اگر چه این حدیث یکی از موثر ترین احادیث مورد استناد فقها در ستر کامل زنان است ،اما سوال این است که اولاً این حدیث آیا به لحاظ سندیت دارای اعتبار است؟   ثانیاً به فرض معتبر بودن آیا مقصود حدیث بر پوشش کامل  زن دلالت دارد یا خیر؟

بررسی برخی اسناد

"ترمذی" از قول عبداله بن مسعود که پیامبر نقل می کند[حدثنا محمدبن بشار أخبرنا عمروبن عاصم أخبرنا همام عن قتادة عن مورق عن أبي الأحوص عن عبدالله عن النبي(ص)] که ایشان فرمودند:

"المرأة عورة فاذا خرجت استشرفها الشيطان"همانا زن عورة است پس چون بيرون بيايد شيطان به او مي نگرد و با دقت او را زير نظر  مي گيرد.

این حدیث در "مسند بزار" چنین آمده که :

المرأةعورة فاذا خرجت من بيتهااستشرفها الشيطان. همانا زن عورة است پس چون ازخانه اش بيرون بيايد شيطان به او مي نگرد و با دقت او را زير نظر مي گيرد. این روایت در منابع دیگری نیز آمده اما در انتهای آن عبارات دیگری اضافه شده است و تقریبا ٌ هر کدام بر خلاف روایتی که "ترمذی" نقل کرده در پایان این عباراتی به حدیث اضافه کرده اند.

مانند :

 * المرأةعورة فاذا خرجت استشرفها الشيطان وأقرب ماتكون من ربها اذا هي في قعر بيتها.

زن عورة است پس هنگامي كه خارج شود شيطان او را تعقيب می كند. بهترين محل تقرّب به خدا براي زنان، پستوي خانه است ( صحيح ابن حبان روايت 5597)

* احبسوا النساء في البيوت فان النساء عورة و ان المرأة اذا خرجت من بيتها استشرفيها-استشرفها-الشيطان وقال لها: انك لاتمرين بأحد الاأعجب بك

 .زنان را در خانه زنداني كنيد چرا كه آن ها عورة هستند و همانا وقتي زن از خان هاش بيرون مي آيد شيطان او را زير نظر گرفته و به وي مي گويد: بر هيچ كس گذر نمي كني مگر اين كه از تو خوشش مي آيد. (المصنف ابن ابي شيبه ج 3 ص 467 )

*النساء عورة و إنا لمرأة لتخرج من بيتها بلباس يستشرفها الشيطان يقول: مامررت بأحدإلاأعجبته وإنالمرأةلتلبس ثيابها فيقال لها: أين تريدين  فتقول أعودمريضا أشهدجنازة أصلي في مسجد و ما عبدت امرأة ربها بمثل أنتعبد في بیتها.

پیامبر (ص) فرمودند: زنان عورت اند و هر آينه اگر زني از خانه اش با لباسي خارج شود شيطان (به سراغش آمده و) دقيقاً او را زير نظر گرفته و به وي مي گويد: برهيچ مردي گذر نميكني مگر اين كه او را به شوق و شگفتي مي اندازي(ولي) اگر از(خودش، يعني) زني كه لباسش را بر تن كرده و عزم خارج شدن از خانه را دارد درمورد علّت بيرون رفتنش سئوال كني در پاسخ مي گويد(يا) می خواهم در تشییع جنازه ای شرکت کنم ،(یا) برای عیادت بیماری می روم.(اما بدانید) اما بدانيد عبادت زنان در هيچ مكاني به ارزش عبادتشان در خانه نمي رسد.بنابراین با نگاه به تفاوت و اضافات متعددی که ناقلان حدیث بر روایت نخست، یعنی همان روایت "ترمذی" بیان داشته اند می توان دریافت ، چگونه برخی خواسته اند نظر و خواسته ی خود را با در امتزاج  نظر خود با حدیث نبوی ، خواسته اند بیش از آنچه که دین خواسته او را و حضورش در اجتماع را محدود کنند.

کسانی که حتی کمترین آشنایی با سیره ی نبی اکرم (ص) دارند به سادگی می فهمند که چنین رویه و نگاه به زن (زندانی کردنش در پستوی خانه ها) تا چه حد با ساحت قدسی پیامبر (ص) فاصله دارد.صرف نظر از کسانی چون "شهید ثانی" ،" ابن خزیمه"  سند را غیر معلوم الحال دانسته اند باید گفت ، راوی این حدیث فقط "عبد اله بن مسعود" بوده است .یعنی این که کسی جز او این حدیث را نقل نکرده است. از دیگر سو تنها کسی نیز که این حدیث را از پیامبر نقل کرده کسی جز " أبي الأحوص" نیست. همچنین در برخی از اسناد ، این روایت نه از زبان نبی اکرم (ص) بلکه از زبان خود عبداله بن مسعود نقل شده است. مانند :

حدثناعلي بن عبدالعزيزحدثنا حجاج بن المنهال حدثنا أبوهلال عن حميدبن هلال عن أبي الأحوص عن بن مسعود قال إنا لمرأة عورة و إنها اذا خرجت من بيتها استشرفها الشيطان فتقول ما رآني أحد الا أعجبته وأقرب ماتكون الي الله اذا كانت في قعر بيتها . عبدالله بن مسعود گفت: زن عورة است و چون از منزلش بيرون آيد شيطان به او نگاه اندازد و آن زن مي گويد: "احدي مرا نخواهد ديد مگر اين كه او را به شوق و شگفتي مي اندازم" و نزدي كترين مسير نيل به خدا براي زنان، به حضورشان در قعر خانه برمي گردد). المعجم الكبير ج 9 ص 295).

پس این روایت به احتمال بسیار زیاد،کلام خود  عبد الله بن مسعو است . آنچه که  چنین فرضی را به یقین تبدیل می کند این است که بدانیم  در اسناد دیگری وقتی مستقیماً گفته ای از عبدالله مسعود ذکر شده  آن گفته تقریبا تشابه کاملی با روایتی دارد که از زبان عبداله بن مسعود به پیامبر(ص) منتسب شده است .مانند این  کلام  که در کتاب "المصنف عبدالرزاق ج 3 ص 150 روايت 5116"  چنین نقل شده که :

عبدالرزاق قال: أخبرنا معمر عن أيوب عن حميدابن هلال عن(أبي)الأحوص عن ابن مسعود قال: صلاة المرأة في بيتها أفضل من صلاتها فيما سواها، ثم قال: إنا لمرأة اذا خرجت تشوف(تشرف)لها الشيطان.

عبدالله بن مسعود گفت: زن اگر نمازش را درخانه اش بخواند بهتر از خواندن آن در هر جاي ديگر(حتي مسجد) است. زيرا اگر ازخانه خارج شود شيطان او را با دقت زير نظر مي گيرد (تا در مسير شيطاني گام بردارد). این جملات تردیدی باقی نمی گذارد پیامبر که خود پیام آور پایان ذلت و بی عدالتی های بر زنان بود ، امکان ندارد  خواسته باشد با چنین حدیثی این آفریدگان الهی را در به حبس خانگی محکوم  نماید.!!

اما نا گفته نماید در یک تک سندی از کتاب مستدرک الوسائل آن هم به نقل از " الجعفریات" روایتی مشابه آمده که سلسله وار آن را به پیامبر منتسب کرده است و آن این که :حبس المرأةفي بيتهاأوبيت زوجها، فلاتخرج لغيرحاجة،و لايدخل عليها أحد من الرجال .

الجعفريات: أخبرناعبدالله اخبر نا محمد(محمدبن محمدبن الأشعث) حدثني موسي قال حدثني ابي،عن أبيه،عن جده جعفربن محمد،عن أبيه،عن جده علي بن الحسين،عن ابيه،عن علي،قال: قال رسول الله(ص): النساء عورة فاحبسوهن(احبسوهن)في البيوت،واستعينوا عليهن بالعري .

محمد بن محمد بن اشعث از موسي، و موسي از پدرش (اسماعيل)و او از پدرش (امام موسي كاظم) و او از پدرش امام جعفرصادق(ع) ، و او از پدرش( امام محمدباقر(ع)) و او از پدرش امام سجاد(ع) ، و او از پدرش (امام حسين(ع)) و اواز(پدرش)امام علي(ع)  نقل كرد كه رسول خدا فرمود: زنان عورة هستند پس ايشان را در خانه حبس كنيد، و با برهنه نگه داشتنشان با آ نها مقابله كنيد(تا از خانه بيرون نروند).  [مستدرك الوسائل روايت 16449 + بحارالانوار ج 100ص 250]. در مورد ضعف این سند نیز گفته اند که اسماعيل پسر اما م موسي كاظم(ع) اقدام به جمع آوري هزار حديث (از جمله حديث مذکور)با سند يكسانِ فوق الذكر كرده و سپس پسر او يعني موس يبن اسماعيل که نوه امام موسي كاظم بوده به نقل اين روايت از پدر پرداخته است. اما جالب است بدانيد "تنها" فردي كه ادعاي وجود چنين كتابي را كرده است كسي نيست جز محمدبن محمدبن الأشعث كه نام كتاب نيز به خاطر وي به الأشعثيات مشهور شده است. در واقع تمام روايات اين كتاب كه سندي واحد دارد قائم به همو است و ناگفته پیدا است که سند حدیث یاد شده چقدر معتبر است!!! و مهمتر این که اساساً فلسفه آفرینش این موجود (زن)  چه بوده که پس از خلق باید در حبس خانگی بسر ببرد!!!