استاد جعفر دیناروند - رئیس مرکز بررسی های اجتماعی ایران اُنا: واقعه ای خاص در دورانی پر از فراز و نشیب در جهان اسلام بود.اداره ی سرزمین های اسلامی و اجرای احکام این دین برای ایجاد جهانی پر از صلح و صفا و برابری بر اساس تعالیم قرآن و سنت پیامبر (ص)اساسی برای ادامه ی حیات این دین گردید.

اختلاف در برداشت های حکومتی و تغییرات وسیع در روش های دولتی بعد از پیامبر (ص)و مشکلاتی که بر اساس جانشینی وی به وجود آمد و نتیجه ی آن قرار گرفتن خلفای راشدین در راس حکومت گردید، سایه شکاف ها را بر امت اسلام گسترده کرد.

بسیاری از افرادی که با پیامبر (ص)می زیستند و شاهد اختلافات در درون حکومت بودند طاقت سکوت را نداشتند و با تذکرات پی در پی و تلاش برای جلوگیری از مسیر انحراف خود را نشان دادند.فراموشی در شایسته سالاری و غصب خلافت از علی(ع) و عدم پیروی از وصیت پیامبر(ص) آینده را تاریک تر نمود.

حفظ وحدت دینی و جلوگیری از خونریزی و گسترده تر نمودن شکاف های موجود روشی مناسب در این مقطع بود.غفلت مردم عادی از انحراف حکومت ، نا آگاهی آن ها از اصل و اساس اختلافات، خاموشی بعضی از خواص، همراهی بعضی از دنیا پرستان و قدرت خواهان،خطر ایجاد دینی جدید و در نهایت نیاز به احیای آن باعث به وجود آوردن اعتراضات مردمی در اقصی نقاط مملکت اسلامی گردید.

در میان تمامی اعتراضات و قیام های مردمی در شهر ها و روستا ها ، واقعه ی عاشورا بی نظیر ترین آن ها بود.واقعه ای که در تمامی ابعاد استثنایی و مطالعه ی آن نشان دهنده ی راهی جدید در احیای دین بود.در این میان بررسی این قیام دارای زوایای بسیاری گردید و تربیت به عنوان یک بعد فراموش شده ی آن مورد غفلت تاریخ دانان و اهل علم قرار گرفت.

عاشورا در روند تربیت و انسان سازی جایگاهی خاص داشت و بدین وسیله نیازمند به مطالعات عمیق در این موضوع و بررسی های کنگاش گرایانه و پژوهش محور شد.عاشورا را باید با نگاهی جدید دنبال کرد و تاثیرات آن را بر انسان سازی و تحولات درونی جدی گرفت.

بررسی  این واقعه برای بسیاری از افراد دارای قطعات تخصصی است.بعضی آن را از قطعه ی سیاسی می نگرند و بدون شک روش های مختلف حکومت داری و مبارزه برای سرنگونی حکومت های دیکتاتوری و جایگزینی دولت های مردمی را مد نظر قرارمی دهند.

نگاه های دین محور نیز بر حفظ ارزش های دینی، دین مداری، احیای اسلام، نگرش های قرآنی، حفظ ولایت و سنت پیامبر(ص) متمرکز است.تحلیل های کتبی و گفتاری و بررسی دقیق واقعه از این منظر نیز دارای سابقه ی طولانی است.گاه این بررسی ها به حدی دچار افراط می شوند که عاشورا را تلاشی برای حکومت داری ذکر می کنند که البته نادرست است.

در بعد مذهبی و اختلاف میان مذاهب ایجادی در دین اسلام مانند ظهور مذهب شیعه و مخالفت با سنت گرایان آن دوران و پژوهش های موجود در آن و مطالعات وسیع  در همین محدوده بر دلایل ایجاد این نوع اختلافات و گره زدن آن به عاشورا ، کوشش های معنا داری صورت گرفته و می شود که البته باید به این نوع مطالعات با دقت و نیت نگری نویسندگان نگریست.

در میان تمام ابعاد عاشورا "تربیت" واژه ای فراموش شده گردید.در مطالعات این قیام آنچه بیشتر از سایر رفتارها مشاهده گردید، محوریت انسانی یا غیر انسانی آن بود که تقریبا بدون توجه باقی ماند.تربیت در عاشورا موضوعی است که باید اساس رفتار شناسی و کردار های ایجادی که در دو طرف دارای تضاد های آشکار بودند، باشد.

بررسی تربیت در عاشورا نگرشی جدید به این واقعه و کنگاشی معنا دار برای پی بردن به انسانیت و ابعاد آن است.دو لشگر متفاوت در نگاه ها و رفتارهای بروزی متضاد ،بدون دلیل و برهان نیست.کسانی که راه را بر انسان برای رفع تشنگی می بندند و با انواع اسلحه های خود بر نمازگران حمله می برند، نمی توانند بدون دلیل درونی و ماهیتی باشند.
عاشورا درسی تربیتی و رشد دهنده در این رابطه است.از یک طرف افرادی که قادر به رشد توانایی های انسانی خود شدند و تا ابد تاریخ ماندگار شدند و از طرف دیگر افرادی که در انسانیت دچار سقوط و شکست گشتند و برای همیشه ی تاریخ ،ننگ را برای خود خریدار شدند.

با توجه به اینکه متخصصین تربیتی با مطالعات شبانه روزی خود به دنبال یافتن مواردی خاص که یاور و کمک دهنده به روند تربیت باشند و بتوانند مشکلات رشد انسانی را حل و فصل نمایند ، این واقعه نتیجه ی تاثیرات تربیت را در ایجاد روابط درست انسانی و عدم آن را در به وجود آوردن تقابل حیوانی به نمایش می گذارد.

تلاش و کوششی که یک متخصص تربیتی برای احیای روابط انسانی و رشد آدمیت انجام می دهد، ممکن است سال ها و حتی بیش از آن طول بکشد اما واقعه ی عاشورا که وجودی پر از منابع مطالعاتی و زمینه های رشدی است، قادر خواهد بود تا این زمان را به کوتاه ترین آن تبدیل نماید.

نتیجه ی واقعه ی عاشورا از نظر تربیتی نمایاندن دو جبهه ی رشدی و سقوط است که دقیقا همان موضوع تربیت می باشد.با این نوع نگرش می توان مواردی جدید در نظریه پردازی را به جهانیان معرفی نمود.پرداختن دقیق همراه با صبر و تحمل در رسیدن به نتایج مطلوب در عاشورا انتظاری است که از تربیت داران و دلسوزان به مسائل انسانی می رود.

اگر تربیت دانان بدانند که با مطالعه ی ابعاد مختلف این واقعه به چه نظریاتی می رسند و اگر از اصل و اساس به وجود آمدن آن آگاه گردند و تلاش نمایند تا مجهولات تربیتی را از طریق آن به دست آورند، اطلاعاتی را به دنیای تربیت معرفی خواهند کرد که سال ها به دنبال آن بوده اند.

نتیجه ی چنین نگرشی در این واقعه و مجهول یابی گسترده در علم تربیت باعث ایجاد موضوعاتی جدید نیز خواهد شد.البته که برای این تلاش باید وظایف تقسیم شوند و افراد با توجه به علاقه ی خود کوشش نمایند.باید منتظر عکس العمل های متخصصین تربیت باشیم تا ببینیم چگونه می توانند این مخزن گرانبها را موشکافی و جستجو نمایند.اگر این انتظار برآورده شود، انقلابی در نظریات تربیتی به وجود خواهد آمد.