استاد جعفر دیناروند - رئیس مرکز بررسی های اجتماعی ایران اُنا: هر فعالیتی برای توفیق خود نیازمند به ابزار ها و وسایل است.این نکته در بعد عملیاتی بیشتر محسوس می شود.فعالیت های علمی از این نظر استثنا نیز محسوب می گردند.ابزار و وسایل این فعالیت باید از جنس خودش باشند.عدم رعایت این نکته ممکن است باعث عدم توفیق گردد.

نظریه پردازی در بعد اول یک فعالیت تئوریک است.معنای آن این است که با کلام و نوشته سروکار دارد.این برداشت درستی است اما اگر منظور ما فقط نوشته ها باشند می توان آن را پذیرفت.منظور ما از نظریه پردازی فعالیتی است که بخش تئوری، ابتدای آن را تشکیل می دهد.

نتیجه ی نظریه پردازی و استفاده هایی که از آن در بعد انسانی حاصل می گردد، ما را به دایره ی بزرگ تر رهنمون می سازد.بنابراین نظریه پردازی می تواند تولید علم،گسترش آن، تغییرات، تحولات و تکاملات باشد.این همان منظوری است که در دراز مدت به دست می آید.

ما در نظریه پردازی یک فعالیت وسیعی را می بینیم که افراد و ابزار های زیادی در ان دخیل هستند.بسیاری از این وسایل در ارتباط با یکدیگر عمل می کنند.ابزارهایی که حامل نظریه پردازیند.وسایلی که مشوق و یاور در حرکتند.کلیه ی امکاناتی که مسیر را نشان می دهند.

پذیرش این مطلب چندان سخت نیست.اگر در فعالیت ها وسایل به طور مشخص، معین نباشند به معنای نبودن ان ها نیست.این ویژگی وسایل است که بسیاری از ان ها نامحسوس عمل می کنند.نامحسوس بودن به معنای نبودن نیست.

ابزارهای نظریه پردازی از جنس های مختلفی هستند.آن ها کمک دهنده در میدان های متعددی هستند.بعضی از آن ها انسانی اند و تعدادی غیر انسانی محسوب می شوند.تعدادی در صف مقدم تاثیرند و بعضی در صف دوم قرار دارند.شناخت این ابزارها به ما کمک می کنند تا نسبت به تاثیر آن ها اگاه شده و زمینه ی تسریع در فعالیت ها را فراهم سازیم.

مهم ترین نوع تاثیرات را باید در ابزارهایی یافت که ممکن است دیگران آن ها را وارد در میدان ندانند.گاه شکست نظریه پردازی و یا کمبود ان در جوامع مختلف می تواند ناشی از این قضیه هم باشد.بنابراین مقایسه ی این فعالیت در کشورهای مختلف کمک دهنده ی خوبی در این جهت است.

ابزار هایی مانند تفکر که بعد انسانی دارد یکی از مهم ترین وسایل در این ارتباط است.تفکر نه تنها مربوط به نظریه پرداز بلکه حتی در میان پذیرندگان ان نقشی اساسی دارد.جامعه ی متفکر دارای نظریه پردازان فراوانی است.ابزاری که با یک نوع فعالیت مغزی همراه است.

ابزاری مانند تعقل هم در نظریه پردازی نقشی مهم دارد.این ابزار که گاه نامحسوس محسوب می شود،بعدی انسانی دارد.دوباره تاکید می شود که برای نظریه پرداز، ابتدای فعالیت و در استمرار برای داشتن آن، مردم جامعه مهم جلوه می کنند.

ابزار خلاقیت هم فعالیتی خاص است.جامعه ی پذیرنده ی ابتکار و مشوق آن برای ایجاد نظریات ابتکاری، اساسی جلوه گر می شود.ابتکار در سطح جامعه بدون وجود آن در افراد امکان پذیر نیست و یا حداقل بسیار زجر آور است.

ابزار هایی مانند مراکز علمی و آزمایشگاه ها هم تاثیر پذیر در تولید نظریه هستند.امکاناتی که در محدوده ی تخصص هر علمی حاصل می گردد، کار را برای نظریه پرداز هموار تر می نماید.این امکانات نقش مشوق را هم بازی می کنند.تاکید کننده هم هستند.تمرکز یابی نیز انجام می دهند.

ابزارهای مالی هم در نظریه پردازی نقش اساسی بازی می کند.اعزام اندیشمندان زیست شناس به عمق جنگل های افریقا و تامین مایحتاج زندگی آن ها ضمن تایید فعالیت های نظریه پردازان،آرامشی حساب شده ایجاد می کند تا بدین وسیله افراد به تولید نظریه بپردازند و حتی نسبت به آزمایش آن اقدام نمایند.

ابزارهای دنیای ارتباطات از وسایل بسیار مهمی هستند که به نظریه پرداز کمک می کنند تا ضمن مطالعات،دایره ی اگاهی های خود را وسعت بخشد.گسترش اگاهی ها زمینه ی تفکر بیشتر را ایجاد می کند و تفکر نیز مقدمه ی نظریه پردازی می گردد.

در هر صورت نظریه پردازی فعالیتی علمی است.هیچ فعالیتی بدون وسیله انجام نمی گیرد.شناخت ابزار ها باعث پرداختن به آن ها شده و اولویت بندی ان ها را ایجاد می نماید.اگر در جامعه ای فرهنگ یک وسیله ی مهم تلقی شود.رشد فرهنگی اولویت مسئولین علمی خواهد شد.

وسایل را باید جداگانه مورد بررسی قرار داد .وسایل را نباید امکانات زود گذر دانست.تاثیرات ان ها را باید در کنگاش های خود مورد تعمق قرار داد.گاه در جامعه ای به ابزاری پرداخته می شود که نقش چندانی در نظریه پردازی ندارد.این عمل باعث کم رنگ شدن سایر ابزار ها گشته و کم کم از دایره ی فعالیت ها حذف می گردند.

خطری که امروز کمبود نظریه پردازی را تهدید می کند همین نگاه مصرفی به ابزار ها و عدم تاثیر پذیری آن هاست.بسیاری از کشورهای فقیر به دلیل عدم توانایی های مالی،نطریه پردازی را در حاشیه قرار می دهند و از تولید نظریات دیگران،علی رغم تفاوت های فرهنگی استفاده می کنند.باید وجود ابزار ها را جدی گرفت و برای تولید نظریات از آن ها سود برد.