استاد جعفر دیناروند - رئیس مرکز یررسی های اجتماعی ایران اُنا: تفاوت علوم در شکل های مختلفی متجلی می شود.ماهیت ،تخصص و کاربرد ،مهم ترین نوع این تفاوت ها محسوب می شوند.بدون شک کار علم تغییر و تحول است اما این دو واژه هم ،برای علوم مختلف شکل های یکسانی ندارند.بر این اساس در باره ی علوم مختلف باید تنها واژه ی کار برد را استفاده  و در ادامه ،نوع آن  ها را معین نمود.

نظریه پردازی علمی مهم در ایجاد وضعیت جدید است.اهداف متعددی دارد که در ابتدای نظریه پردازی معرفی می شوند.این علم مانند سایر علوم کاربردش موثرترین نتیجه اش را تشکیل می دهد.همان طوری که در تحقیقات مختلف ،نوع کاربردی ان ملموس تر است این حالت در نظریه پردازی نیز وجود دارد.نظریه بر خلاف شکل ظاهریش،هرگز در حد حرف و کلام باقی نمی ماند.بعضی تصور می کنند که نظریه پرداز با دادن یک قضیه ی خبری از مسئولیت مبری می گردد.

نظریه پردازی با نحوه ی زندگی انسان ها در ارتباط مستقیم است.همین حالت کاربردی بودن ،آن را شاخص می کند.نظریه پردازی نمی تواند بدون عمل و تاثیر در زندگی انسان ها عمل نماید.فعالیتی کاملا کاربردی است که در هر لحظه به درد جوامع می خورد و مردم خصوصا روشنفکران از آن  استفاده می نمایند.نظریه برای رفع مشکلات تدوین می شود.

نظریه پرداز با احساس مسئولیت نسبت به فشارها و تنگناهای مردم،اقدام به نظریه پردازی می کند .به امید آنکه با اجرای نظریه اش گره ای از گره های متعدد جامعه گشوده شود.نظریه در متن کامل جامعه جای می گیرد و نمی تواند خود را دور تر از مردم بیند.نظریه با مردم و همراه آن است و هرگز نمی توانددر جامعه و تنها میان مردم بدون تاثیر باشد.

کاربردی ترین نظریات به دنبال سریع ترین اثراتند.کلیه ی نظریات به دنبال تغییراتند اما در مورد نوع آن ها باید تفاوت را تنها در زمان بری یافت و هرگز نظریه ها بدون کاربرد نخواهند بود.بنابراین تغییر اولین شکل کاربردی بودن نظریه است.اگر نظریه ای ارائه گردد و تغییر هدف ان نباشد،از نظر علمی تنها یک ایده ی عامیانه تلقی می گردد.

باید به دنبال تغییرات بود.این نیاز جامعه است.نظریه می خواهدکه تغییرات لمس شوند.همین کافی است تا تغییر را یک کاربرد زنده در جامعه و علم بینیم.کاربرد تغییر در نظریه پردازی ابتدایی ترین نوع آن محسوب می گردد.البته این امری طبیعی باید باشد زیرا نظریه پرداز با احساس نا رضایتی از وضع موجود به تدوین یک نطریه می پردازد.

بعد از ابتدایی ترین کاربرد یعنی تغییر،نظریه پرداز به دنبال تکمیل آن است.تغییر تنها راه موفقیت در نظریه پردازی محسوب نمی گردد.نظریه ای که ارائه می گردد،متکامل ترین تغییرات را خواهان است.بنابراین یکی دیگر از کاربرد های نظریه پردازی تحول است.این کاربرد تکمیل کننده ی تغییر است زیرا تغییر ممکن است ریشه ای نباشد و یا خیلی زود بگذرد.کاربرد برای نظریه پرداز ،ماندگاری است.

تحول با تغییر آغاز می شود.علم و چامعه با انجام تغییرات به دنبال حالی به حالی شدن هستند.نظریه پرداز این را کاربرد دوم خود می داند.وضعیتی که ماندگاریش بیشتر از تغییر است و در عین حال معنا داریش نیز عمیق تر است.به طور مثال اگر تعویض رنگ در یک مجموعه ای تغییر محسوب گردد،انتخاب نوع رنگ تحول به حساب می آید.در تغییر رنگ همه به یک شکل عمل می کنند و جنبه ی شخصی دخالت ندارد.

تحول ،کاربردی عمدی و دارای پذیرندگی بالایی است.در تحول ،افراد واقعا امری را درونی می کنند.آن را لازم می دانند.به سادگی ان را از دست نمی دهند.خود را ملاک گزینش می دانند.این یک تحول محسوب می گردد.استفاده از اتومبیل برای حمل و نقل یک تغییر است اما خرید آن برای استفاده در منزل یک تحول محسوب می گردد.

کامل ترین کاربرد نظریه پردازی تکامل است.تفاوت آن با تغییر و تحول در کاهش نواقص است.در این کار برد علم دارای نقص کمتری است و یا حداقل در این زمان نسبت به قبل از ان کامل تر است.اگر اتومبیل بودنش یک تغییر است،خریدنش برای شخص مورد استفاده یک تحول است اما نوع پیشرفته ی آن در بازار تکامل آن محسوب می گردد.نظریه پرداز انتظار دارد تا موفقیتش را در تکامل بیند.

نظریه پرداز جامعه ای متکامل را خواستار است و بر این اساس نظریاتی را ارائه می دهد که در آن ها انسانیت به حد بالای ان قرار گیرد.نظریه پرداز آرامش و آسایش انسان ها را کاربردی ترین کار خود می داند.او به دنبال انسان شناسی و انسان درکی است.او نمی خواهد که با ارائه ی یک نظریه تنها در حوزه ی علم تغییر،تحول و یا تکامل ایجاد کند.

کاربردی بودن نظریه پردازی جنبه ی انسانی دارد گرچه علم هم به این شکل همین سه کاربرد را شامل می گردد.نگاه مجردی به کاربردی بودن علم در حوزه ی لوازم و وسایل تنها از انسان ابزارهایی می سازد که در خدمت علمند در حالی که نظریه پرداز به دنبال در خدمت بودن علم برای انسان است.

نقیصه ی نگاه به کاربردی بودن نظریه پردازی به نوع نگرش به جامعه بر می گردد.نظریه پردازی که خود را موظف به انسان ها نداند از نظر ما تنها یک آگاه بدون مسیر است و یا حداقل بد مسیری است که در دایره ی علم خود چرخان می ماند.نظریه باید با کاربردی بودن خود در سه شکل مقدماتی،متوسطه و پیشرفته،در خدمت انسان ها باشد.همان چیزی که ما آن ها را تغییر،تحول و تکامل نامیدیم.