«احمد عسیری» سخنگوی رسمی عملیات «توفان قاطع» برای حمله به یمن، شامگاه یکم اردیبهشت ماه در نشستی خبری از پایان این عملیات و آغاز عملیات «بازیابی امید» خبر داد. به گفته او، طی 27 روز اجرای این عملیات، 2 هزار و 415 حمله هوایی به یمن صورت گرفت.

بر پایه آمار سازمان جهانی بهداشت، بمباران هوایی یمن 944 کشته و سه هزار و 478 زخمی بر جا گذاشت و اکنون خدمات بهداشتی و درمانی در یمن فقیر در سراشیبی سقوط قرار گرفته است.

از ششم فروردین در حمله به یمن، 185 جنگنده همکاری داشتند که یکصد فروند به عربستان سعودی، 30 جنگنده به امارات، 15 فروند به بحرین، 15 جنگنده به کویت، 10 فروند به قطر و 6 جنگنده به مغرب متعلق بود. برخی کشورهای دیگر نیز جنگنده های خود را در اختیار ریاض قرار داده بودند.

هرچند پس از اعلام پایان عملیات توفان قاطع برخی رسانه های خبری همچنان از حملات پراکنده هواپیماهای سعودی به مواضع کمیته های مردمی انصارالله خبر می دهند و نشانه هایی از آغاز دوباره ناآرامی دیده می شود اما نگاهی دقیق به اهداف عربستان در حمله به یمن و بررسی زمینه های اعلام غیرمنتظره پایان عملیات یاد شده همزمان با ادامه هر چند محدود حملات پراکنده نشان می دهد عربستان در دستیابی به اهداف خود در حمله به یمن ناموفق بوده است و همین امر می تواند به تغییر کنونی مواضع عربستان در یمن منجر شده باشد.

بررسی اهداف عربستان و دستاوردهای سیاسی و عملیاتی این کشور در جنگ با یمن می تواند به روشن تر شدن روندهای پیش روی ائتلاف سعودی کمک کند.

** اهداف عربستان از عملیات توفان قاطع

اگر بخواهیم نگاهی دقیق به عملیات توفان قاطع و اهداف عربستان از این عملیات داشته باشیم، باید به اهداف این کشور در 2 عرصه سیاسی و عملیاتی توجه داشته باشیم.

همانگونه که دیدیم، این عملیات در قالب ائتلافی متشکل از 10 کشور آغاز شد و جنگنده هایی از چند کشور عربی در حمله به یمن همکاری داشتند. این امر گویای نکته مهمی در راهبرد عربستان نسبت به تحولات کنونی است و اهداف سیاسی و عملیاتی عربستان از تشکیل ائتلاف منطقه ای علیه یمن را نشان می دهد.

الف- اهداف سیاسی

به نظر می رسد عربستان سعودی در عرصه سیاسی 2 هدف مهم از تشکیل چنین ائتلافی داشت.

نخست اینکه همکاری دیگر کشورهای عربی در حمله به یمن بر توان نظامی عربستان می افزاید و بخت موفقیت عملیات را زیاد می کند. با در نظر گرفتن این مساله که بحث حمله زمینی به عنوان یکی از گزینه های پیش روی ریاض بررسی شده بود، تشکیل ائتلافی از کشورها بهتر قابل درک می شود. این امر زمانی مهمتر می شود که بدانیم یکی از اهداف عربستان از کشاندن پای مصر، اردن و پاکستان به ائتلاف علیه یمن به نوعی تقسیم کار در این جنگ باز می گردد.

در این راستا عربستان تلاش داشت همزمان با حملات هوایی، در صورت نیاز با استفاده از نیروی رزمی مصر، پاکستان و اردن از توان لازم برای فرستادن نیروی زمینی برخوردار باشد. به عبارت دیگر، عربستان و دیگر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس (بجز عمان) تامین مالی و تسلیحاتی عملیات را بر عهده داشته باشند و اردن، مصر و پاکستان نیروی رزمی را تامین کنند.

هدف دوم به بحث افکار عمومی جهان عرب بر می گردد.

عربستان به خوبی می دانست حمله به یک کشور عربی نه فقط به تقسیم جهان عرب منجر خواهد شد، بلکه اعتبار این کشور را نیز نزد ملت های عرب به شدت کاهش خواهد داد. به همین دلیل، تلاش کرد با ایجاد ائتلافی عربی توجیهی فراملی از عملیات توفان قاطع ارایه و افکار عمومی جهان عرب را با خود همراه کند. به همین دلیل سودان و مغرب که در یمن سود چندانی ندارند در این عملیات شرکت کردند.

این در حالی است که موفقیت عربستان در عملیات توفان قاطع با همراهی دیگر کشورهای همپیمان می توانست فضای لازم را برای محور سعودی در برابر جریان های رقیب ایجاد کند.

ب- اهداف عملیاتی

در عرصه عملیاتی عربستان اهداف گوناگونی را دنبال می کرد. در این زمینه، احمد عسیری در نخستین نشست خبری خود پس از آغاز عملیات توفان قاطع، مهمترین هدف این عملیات را نابودی حوثی ها و بازگرداندن حکومت منصور هادی اعلام کرد.

عربستان تلاش داشت با تکیه بر یک ائتلاف منطقه ای، نه فقط از قدرت گیری نیروهای کمیته مردمی انصارالله جلوگیری کند و با افزایش هزینه های مردمی، مشروعیت این گروه را زیر سوال ببرد، بلکه با در فشار قرار دادن گروه های یمنی، منصور هادی را به قدرت بازگرداند و آینده ساختار قدرت در یمن را در دست بگیرد.

به همین دلیل، ریاض برای مشروع نشان دادن این حملات و غیرقانونی اعلام کردن نیروهای وابسته به کمیته مردمی انصارالله تبلیغات زیادی کرد. نکته قابل توجه در این زمینه، حضور منصور هادی در رسانه ها و نشست های سیاسی- منطقه ای به عنوان رییس جمهوری قانونی یمن بود اما برخلاف پیش بینی های عربستان، عملیات توفان قاطع نه اهداف سیاسی این کشور را برآورده ساخت و نه اهداف عملیاتی.

** ناکامی عملیات توفان قاطع

الف- در زمینه اهداف سیاسی

همانگونه که گفته شد، بخشی از هدف عربستان از تشکیل یک ائتلاف منطقه ای علیه یمن، تلاش برای استفاده از ارتش های مصر، پاکستان و اردن برای عملیات زمینی بود اما تحولات و روندهای منطقه ای نشان داد این محاسبه سعودی ها تا چه اندازه اشتباه بود.

دولت پاکستان (که عربستان حساب ویژه ای روی آن باز کرده بود) در پاسخ به درخواست های عربستان برای پیوستن عملیاتی به ائتلاف، تصمیم گیری را به مجلس واگذار و مجلس نیز با شرکت ارتش پاکستان در حمله به یمن مخالفت کرد.

مصر و اردن نیز به دلیل مشکلات داخلی نتوانستند از عهده تعهدات خود به عربستان برآیند و غیرمستقیم اعلام کردند به فرستادن نیروی نظامی برای جنگ در یمن گرایشی ندارند.

بنابراین عربستان با یک شکست سیاسی قابل پیش بینی، روبرو شد که به زودی آثار خود را در عرصه عملیاتی نشان داد.

ب- در زمینه اهداف عملیاتی

در عرصه عملیاتی نیز شرایط به سود عربستان پیش نرفت.

هر چند در طول عملیات توفان قاطع، ائتلاف سعودی توانست برخی مواضع و انبارهای تسلیحاتی کمیته های مردمی انصارالله را هدف قرار دهد اما اگر نگاهی دقیق به نتایج این عملیات داشته باشیم خواهیم دید این عملیات نه فقط از پیشروی کمیته های مردمی انصارالله جلوگیری نکرد، بلکه حتی نتوانست توان نظامی این کمیته ها را از میان ببرد.

در این زمینه باید به سخنان «احمد حامد» رییس هیات اطلاع رسانی در جنبش انصارالله، اشاره کرد که هرگونه توافق این جنبش با کشورهای حاشیه خلیج فارس به رهبری عربستان سعودی را رد کرد و نشان داد انصارالله از سیاست های عربستان پیروی نخواهد کرد. این به معنای شکست عملیاتی عربستان بود.

از سوی دیگر، منصور هادی نیز همچنان بیرون از کشور به سر می برد و موانع زیادی بر سر راه بازگشت وی وجود دارد.

بنابراین می بینیم ائتلاف سعودی برخلاف تبلیغات گسترده ای که به راه انداخت، نتوانست به اهداف خود در عملیات توفان قاطع دست یابد.

همه این ها در حالی است که تلاش های دیپلماتیک ایران در سطح منطقه ای و جهانی مانع از این شده است که عربستان مشروعیت اقدام خود را زیر چتر پشتیبانی منطقه ای و بین المللی پیش برد. افزون بر اینکه طرح چهار ماده ای ایران برای پایان دادن به بحران یمن اراده تهران را برای ارایه راهکارهای لازم به منظور کمک به یمن و تشکیل دولتی فراگیر در این کشور به جامعه جهانی نشان می دهد.

از کنار هم قرار گرفتن مجموع این دلایل است که عربستان در اقدامی غیرمنتظره برای جلوگیری از هزینه های بیشتر به طور رسمی پایان عملیات توفان قاطع و آغاز روندی تازه را اعلام کرد. با وجود برخی حملات پراکنده کنونی علیه مواضع انصارالله، ریاض چاره ای جز پایان دادن به این بمباران ها ندارد.

در این میان، نکته ای را که نباید فراموش کرد اهمیت پایان یافتن عملیات هوایی و تلاش برای پیشبرد گفت و گو و مصالحه است.

روشن است تا زمانی که حملات ادامه داشته باشد هیچ راه حل سیاسی نمی تواند به نتیجه برسد و پایان 27 روز بمباران هوایی (هر چند نمی توان از پایان حملات عربستان به یمن مطمئن بود) می تواند بهترین فرصت برای پیشبرد طرح های سیاسی و شکل دادن به یک مصالحه سیاسی میان طرف های درگیر باشد.

در این میان، از یک سو باید گفت و گوهای منطقه ای میان کشورهای صاحب نفوذ برقرار شود و از سوی دیگر، این کشورها به گروه های سیاسی یمنی کمک کنند تا در یک مصالحه ملی، دولتی فراگیر را تشکیل دهند.

بررسی طرح چهار ماده ای ایران در زمینه می تواند بسیار راهگشا باشد.

* از:مهدی جوکار (گروه پژوهش و تحلیل خبری)