ثبت جهانی شوش ( الویت ها و مشکلات )

فرهاد چگنی - کارشناس ارشد باستان شناسی: با توجه به پیشینه­ ی بلند و تأثیرگذار شوش و آثار ارزشمند بجای مانده در این شهر، شاید سال­ها قبل می­بایست به ثبت جهانی می­رسید.

اما اینکه چرا چنین امری صورت نگرفته، پاسخ دادن به آن قدری طولانی خواهد بود. اینک که این مهم مطرح شده و در شرف اقدام و انجام است، باید فرصت را غنیمت شمرد.

متولیان میراث فرهنگی و مسئولین شهرستان شوش باید با یک برنامه ­ریزی دقیق، اقدامات خود را در سه بازه زمانی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت تقسیم واقدام نمایند.

که قطعاً اقدامات فوری و ضروری (که در ادامه به برخی از آنها اشاره خواهد شد.) در قالب یک برنامه کوتاه مدت لازم به اجراست.

در این کار باید از نیروهای معین شهرهای دیگر استان نیزاستفاده کرد. تا هر چه زودتر نمود عینی پیدا کند. تا شاید بعد از ثبت جهانی بتوان در بلند مدت اقدامات تکمیلی، حفاظتی و پژوهشی کامل­تری انجام داد. در زیر به مواردی که باید در کوتاه مدت با بسیج امکانات و جدیت به انجام آنها پرداخت اشاره می­گردد:

1) در مورد ثبت جهانی شوش، ارتقای دانش و افزایش سطح آگاهی عمومی، اهمیت ویژه­ای دارد. اینکه اهالی منطقه و شهروندان عزیز شوشی تا چه میزان از این خبر خوش و اتفاق مهم و دستاوردهای آن با خبر هستند، موضوع مهمی است که باید از راههای مختلف اطلاع­رسانی صحیح صورت گیرد. از آنجا که این مسئله علاوه بر اهمیت محلی آن، جایگاه ملی وبین المللی برای شوش در بر دارد و ازطرفی ثبت جهانی شوش مسلماً افتخاری ملی در سطح بین­المللی محسوب می­گردد. در قدم اول وظیفه رسانه ملی و شبکه استانی خوزستان است که در کنار سایر رسانه­های نوشتاری به معرفی و اطلاع­رسانی در سطح ملی و محلی بپردازند. علاوه بر آن تشریح این مهم از تریبون­های نماز جمعه و جماعات مساجد و نیز مدارس و همچنین نصب بیلبوردهایی در سطح شهر انجام گیرد. تا هم حمایت و همراهی مردم را در پی آورد و هم نگاه مسئولین شهر را به این حوزه به نگاهی فرهنگی و مثبت تبدیل نماید.

آنچه که امروزه برای مردم شریف شوش اهمیت بیشتری دارد، مسئله اشتغال است. صنعت گردشگری می­تواند در کنار سایر پتانسیل­های اقتصادی شوش اعم از کشاورزی و صنایع موجود، بعنوان مهم­ترین و سومین رکن اقتصادی شوش تبدیل گردد. علاوه بر مقولۀ هتلداری، در حوزۀ گردشگری باید بخش حمل و نقل و خدمات را سامان داده و توجه نمود. مسلماً ورود گردشگران رونق بازار شهر را به ارمغان خواهد آورد. ایجاد بازارچه­های مرتبط با صنایع دستی و فرآورده­های بومی شوش را باید در نظر گرفت. شوش با جایگاه خود، با داشتن آثار باستانی از یک طرف و وجود آستان مقدس حضرت دانیال نبی(ع) و از طرفی نزدیکی به یادمانهای هشت سال دفاع مقدس، همه ساله ورود کاروان­های راهیان نور به این شهر را می­توان با هماهنگی با مسئولین مربوطه وجذب اعتبارات ازاین طریق در قالب توریسم یا گردشگری معنوی ساماندهی و بعنوان فرصتی دیگر در زمینه اشتغال و درآمد­زایی شهر بهره­برداری مفید نمود. عملی نمودن اینگونه موارد است که می­تواند حمایت و همیاری و در نهایت رضایتمندی و خوشحالی مردم شوش را در پی داشته باشد.

2) الویت مهم دیگر مسایل مربوط به حفاظت و مرمت، معرفی و شناساندن آثار است. برای حفاظت از محوطه باستانی شهر چه تمهیداتی در نظر گرفته شده است؟ محصور نمودن کامل محوطه 400 هکتاری عرصه باستانی شوش با تکمیل و ادامۀ حصار قبلی در ضلع جنوبی و غربی آثار، پاکسازی آثار و سطح محوطه باستانی (حداقل در مکان­های خاص همچون تپه آپادانا و تپه­های مجاور خیابان و بلوار امام خمینی(ره) ) از علف­های هرز و بخصوص درختچه­های کهور که ریشۀ نسبتاً عمیقی در میان تپه­ها و آثار باستانی شوش در دل خاک دوانیده­اند. زدودن و پاکسازی آثار از زباله­های شهری و نخاله­های ساختمانی پیرامون محوطه باستانی نیز مسئله دیگریست که چهره آثار باستانی را مخدوش نموده است. به موارد فوق چرای دام­های اهلی در میان محوطه باستانی را نیز باید اضافه کرد. در این رابطه آنچه بیشتر به چشم می­خورد،حفاظت و ساماندهی آثار موجود در باغ موزۀ شوش است که بدون هیچگونه حفاظی در فضای باغ موزه گذاشته شده­اند، علاوه بر تهدید آسیب­های طبیعی و انسانی، به مسئله امنیت آنها نیز باید توجه نمود.

در قسمت شهر صنعتگران آثار و بقایای معماری بدست آمده به حال خود رها شده و به چراگاهی برای دام­های اهلی تبدیل شده است. در این میان آثار بجای مانده از مسجد کهن شوش شامل بقایای پایه ستون­ها، مناره و آجر فرش­های صحن مسجد و دیوارهای آن بصورت مضطرب و ویران رو به نابودی است. در حالیکه با احداث سوله بر روی بقایای این مسجد قرن اول هجری می­توان از نابودی و عوامل تخریبی آن جلوگیری بعمل آورد. در اهمیت این مسجد همین نکته کافیست بدانیم که این مسجد در روند شکل­گیری معماری مساجد ستوندار ایرانی جزء اولین نمونۀ مساجد با شبستان ستوندار است و اطلاعات ارزشمندی در حوزۀ معماری مساجد در خود دارد و الگوی مناسبی برای تحقیق و مطالعۀ معماران و دانشجویان معماری اسلامی محسوب می­گردد.

3) مسئلۀ مهم دیگر امکانات گردشگران است. چه میزان امکانات رفاهی برای گردشگران در شهر شوش موجود است؟ چه اقداماتی در این زمینه تاکنون صورت گرفته است؟ هتل امیر زرگر چرا نیمه کاره باقی مانده است؟ چه میزان تسهیلات و همکاری با بخش خصوصی انجام گرفته است؟ چه حمایتی از سرمایه­گذاران داخلی و خارجی در زمینۀ فعالیت در بخش گردشگری می­توان انجام داد؟ شاید بتوان با واگذاری زمین، تسهیلات بانکی با بهره اندک و معافیت از پرداخت مالیات و مواردی از این قبیل به جذب و حمایت سرمایه­گذاران بخش خصوصی در این زمینه پرداخت. نگارندۀ این نوشتار خوب می­داند، که ادارۀ میراث فرهنگی شوش با بضاعت اندک خود توانایی انجام سریع موارد فوق­الذکر را نخواهد داشت. حمایت و همت همه جانبه­ای می­طلبد. اداره کل میراث فرهنگی خوزستان و سازمان میراث فرهنگی کشور و سایر ارگان­های شهرستان شوش باید برای رسیدن به این هدف حمایت نمایند.

بعنوان جمع­بندی این نوشتار، فراموش نکنیم که ثبت یک اثر در فهرست جهانی در درجۀ نخست، زمینه­ی مناسبی برای معرفی ارزش­های آن به جهانیان فراهم کرده که بدنبال آن توجه وافزایش گردشگران رادرپی خواهدداشت و از آن مهم­تر راه را برای نگهداری بهتر از آن آثار نیز هموار خواهد نمود. به این صورت که آثار ثبت شده، عموماً از نظارت جهانی بیشتری بهره­مند می­شوند و برای آنکه ارزش­های خود را حفظ کنند، باید ضوابط و مقررات خاصی را در زمینه مدیریت، حفاظت و بهره­برداری رعایت کنند. چرا که ثبت جهانی یک اثر هر چند سال یک بار مورد پایش دوباره قرار گرفته و در صورت رعایت نشدن ضوابط، ممکن است آن اثر از فهرست جهانی بیرون رود.