'اصول بروکراسی'
'اساس ارزیابی مدیریت اداری شهرستان شوش'
قسمت اول؛ بروکراسی به زبان تاریخ

محمد محمدی صاحب - معاون پژوهش های سیاسی ایران اُنا: شهرستان شوش واقع در بخش مرکزی است. نام(های) دیگر این شهر شوش دانیال و نام قدیمی تر آن سوزیانا می باشد.
سال شهرشدن ۱۳۲۹ ، جمعیت بالغ بر۵۹٬۱۶۱ نفر طبق آما سال ۱۳۹۰،جغرافیای طبیعی و مساحت۳۵۷۷ کیلومتر مربع و میانگین بارش سالانه(۲۱۳) میلیمتر است.
شوش در ۱۱۵ کیلومتری شمال غربی اهواز بین ۳۲ درجه و ۲ دقیقه عرض شمالی و۴۷ درجه و ۱ دقیقه طول شرقی نسبت به نصف النهار گرینویچ  قرار دارد. بلندی شهر شوش از سطح دریا ۸۷ متر و فاصله هوایی تا تهران ۴۷۹ کیلومتر است. فاصله زمینی شوش تا تهران ۷۶۶ کیلومتر، تا اهواز ۱۱۵ کیلومتر، تا دزفول ۲۴ و تااندیمشک ۳۸ کیلومتر است. حدود ۱۳۲۹ هـ. ش به مرکز بخش تبدیل شد.

شوش از هزاره های قبل از میلاد مراتب تعالی معماری، خط، فرهنگ و تمدن را از کوچ نشینی و  با گذر از استقرار در دهکده ها و یکجانشینی و متعاقبا با شهرنشینی طی نموده است و تا بعد از اختراع خط دروازه ی ملل بوده است. از دوران پادشاهی ایلام و وجود مهر و اثرمهر روی کالا در معاهدات و معاملات بازرگانی و امپراطوری هخامنشی و ترفع اداری با تدوین قانون کار و مرخصی و حقوق روزانه و دستمزد مرتبط به کارگران و حق استراحت بانوان جهت زایمان و طول درمان بیان گر وجود و تعالی بی چون و چرا و محض نظم اداری در تاریخیت خود بوده است.
انتقال وجود بروکراسی در اشکال بدوی در تاریخ شهرستان شوش به جامعه بشری نیز مشهود و غیر قابل انکار بوده است اما با این تفاوت که تاریخی که بر دیده ی شوش میگذشته است حاکی از شوشی است که در آن روزگاران علاوه بر شهر تمدن و امپراطوری بوده است و امروز فقط یک شهر طلقی می شود مثلا توجه بنمایید که بر پارس که سرزمین اصلی شاهنشاهی بود، خود شاه شخصأ فرمان می‌راند. در رأس هر یک از دیگر سرزمین‌های شاهنشاهی یک حاکم محلی  قرار داشت. ساتراپ‌ها یا حاکمان محلی در بیرون از دربار بالاترین مقام را داشتند و بدون واسطه زیر نظر شاهنشاه بودند. ساتراپ‌ها حق استفاده از مُهر شاهی را داشتند. شاهنشاهان برای آن که از وفاداری ساتراپ‌ها خاطر جمع شوند، مصلحت را در این می‌دیدند تا آنجا که ممکن است خویشان خود را به این مقام بگمارند. مشهود است مدیریت بر مبنای وجود اختیارات و سلسله مراتب حتی در حق انتقال و مهر و موم مکاتبات اداری.
اولین شکل گیری جدی تشکیلات حکومتی در زمان کورش هخامنشی صورت گرفت. او همانند آشوریها کشورهای تحت سلطه خود را به صورت شهرستان در آورد و تمام آنها را زیر فرمان یک شهربان قرار داد و با انتخاب شوش به عنوان پایتخت امور اداری کمی منظم شد .
سازماندهی داریوش نظم نوینی به حیاط کشور ایران بخشید ، که مدتی نزدیک به یک و نیم قرن شاهنشاهی ایران منحصراً بر شالوده ای که کوروش طراحی و و داریوش بنا کرده بود دوام داشت .مکان اداری امور دیوانی و اداری در زمان هخامنشی با گستردگی سلسله مراتب نظامی و ایجاد فرمان بری از رده های بالاتر در منطقه نظامی بین المللی واقع در آپادانای شوش شکل نوینی به خود گرفت شکلی موصوم به بروکراسی نظامی اداری امپراطوری ایران در شوش.از همین زمان هم بود که بانک داری خصوصی رایج  شد ولی بابل شهرستان بسیار مهم در امور دیوانی و اداری و اقتصادی بود. هخامنشیان صاحب تشکیلات اداری و بوروکراسی عریض و طویل بودند .بعد از داریوش به علت رشد بوروکراسی نوع اشرافیت در شهربانها پدید آمده که این اشرافیت قدرت اداری را در دست گرفت و در توسعه تشکیلات اداری نفوذ و اعتبار بسیار یافت و مردم و فرماندهان بسیار ناراضی بودند  و سرانجام درسال 334 ق م لشکرکشی اسکندر آغاز شد. در زمان اسکندر مردم ایرانی خصوصا در شوش اکثر کارهای عالی اداری و پایگاه های بلند مانند و شهربانی را در دست داشتند.
شوش و تخت جمشید هخامنشیان بزرگترین سازمان سیاسی اداری قبل از دولت رم قدیم و یکی از خوش اداره ترین دولت های همه دوره های تاریخی به شمار می رود.
در شوش هخامنشی املاک اختصاصی بسیاری از ثروتمندان و بزرگان را شاه به ایشان بخشیده بود، و آنان در مقابل، هرگاه شاه فرمان بسیج می داد، مرد جنگی و ساز برگ فراهم می آوردند. این اشراف در املاک خود تسلط بی حد و حساب داشتند و مالیات می گرفتند و قانون می گذاشتند و دستگاه قضایی در اختیارشان بود و برای خود نیروهای مسلح نگاه می داشتند.  نخست وزیر- که در عصر ساسانیان با عنوان بزرگمهر اداره امور را بر عهده دارد- بعد از شخص اول مملکت علاوه بر دارا بودن بالاترین مقام سیاسی فرماندهی کل گارد سلطنتی یا سپاه «جاویدان» را نیز عهده دار بود و همواره در دربار حضور داشت. پس اداره حکومت به صورت وزیر و نخست وزیر نیز در شوش هخامنشی به بلوغ سیاسی اداری رسیده است.
پیش از دوران هخامنشیان و با پيدايش مهر در هزارة چهارم پيش از ميلاد در دوران عیلام مرحلة جديدي در مناسبات تجاري و معاملات پديد آمد. مهمور كردن انواع كالاها و ظروف و كوزه‌ها و خمره‌ها علاوه بر ثبوت مالكيت نشانه امضاي صاحب كالا را نيز داشته است. لذا دراين قبيل داد و ستدها كه پايه و اساس شناسايي صاحب كالا بوده است. صحت كالا بنا بر وجود مهر سازنده يا فروشنده مورد قبول واقع ميشده است و مهر در امور تجاري و اقتصادي و مالي موجب تسهيلات بيشماري گرديده است. اساس امانت داری و قانون گرایی اصل اساسی در امور اداری امپراطور عیلام بوده است. تشکل زنجیر وارانه ی مبدا و مقصد کالا و ایجاد رابطه ی اجتماعی و فیزیکی میان مبادله کنندگان کالا سبب انسجام امور اجتماعی در بطن جامعه می شده است.

 در دوره ساساني كه نظام اداری متعاقبا در مهر و اثر مهر نمود پیدا کرد. جنس مهرها از بهترين سنگهاي قيمتي است ديگر مهر بصورت استوانه‌اي شكل نيست و اغلب مهرها نيم‌كره يا بيضي شكل ميباشند كه تصاوير و مطالب در طرف مسطح آنها نقل گرديده است. بر مهرهاي ساساني نقوش بسياري مشاهده ميشود كه بيشتر نقش حيواناتي چون: شتر، گاو، گوزن و اسب و اقسام: پرندگان و نيز ماهي و عقرب و گاهي حيوانات افسانه‌اي مثل: گاو و اسب بالدار و گوزن بالدار و نيم‌ تنه انسان، نيم تنه انسان بالدار و نيز شخص ايستاده يا سوار بر اسب ميباشد، همچنين شعارهاي ساساني بصورمختلف، نقش های خداي مهر و آناهيتا است. پس امور اداری در دوران ساسانی بیان گر نوع و روش اندیشه ی مذهبی و اعتقادی و همچنین زیست بوم حیوانی منطقه و نوع و سطح هنر و تداخل و آمیزش آن با اقتصاد آن دوران است.
تحلیل و بررسی امور اداری در دوره های امپراطوری چون ایلام، هخامنشی و حتی  ساسانیان که مرکز ثقل و نشو و نمای شان در شوش بوده است در ید سیطره ی  مباحث میان بافتی جامعه شناسی تاریخ و باستان شناختی می باشد و از ظرفیت، موضوعیت و حوصله بحث خارج است.
''در فرهنگ لغت دهخدا بروکراسی حکومت سازمان های دولتی بر مردم تعریف شده است''
از جمله ویژگی های خاص بروکراسی که فقدان آن نه تنها در مدیریت شهرستان بلکه در خوزستان نیز مشهود است میتوان به موارد ذیل اشاره کرد؛
تقسیم کار روشن: مشاغل به خوبی تعریف می شوند و کارکنان به خوبی در آن ها مهارت می یابند.
سلسله مراتب اختیارات روشن: اختیار و مسئولیت برای هر منصب به خوبی تعریف می شود و هر مقامی به مقام بالاتر از خود گزارش می دهد.
قواعد و رویه های رسمی: دستورالعمل های مکتوب رفتارها و تصمیم ها را هدایت می کند و سوابق پرونده ها به طور مکتوب نگهداری می شود.
برخورد غیر شخصی: قواعد و رویه ها به طور یکسان و بدون استثناء در مورد همه رعایت می شود و با هیچ کس برخورد ویژه صورت نمی گیرد.
مسیر ترقی مبتنی بر شایستگی: انتخاب و ارتقاء کارکنان بر مبنای توانایی عملکرد آن ها صورت می گیرد.
'بررسی اصول مدیریت شهرستان بر مبنای نظریه های شناختی'
1- اصل اختیار سنتی
2- اصل اختیار کاریزماتیک
3- اصل اختیار عقلایی یا قانونی
1-اختیار سنتی، پذیرش دستورات در امور اداری وابسته به عادت های محلی و منطقه ای و آداب و رسوم است. شهرستان شوش در خاورمیانه پس از استان فارس رکورد بالاترین تعداد روستا را دارا است. این بدین معنا است که ما با شهرستانی روبرو هستیم که در زیر پوسته ی خود فرهنگی دیگر را پرورش می دهد. فرهنگی که مدیران و مدیریت را به سوی اختیار سنتی هدایت می کند. مدیر چگونه می توان ساختار شکنی کند.حال آنکه قسمت عظیم جمعیت در شهرستان در فضای اجتماعی منهای شهرستان زندگی می کنند که حتی افکار و زیست بوم و سطح اندیشه و روش نگاه اندوختن به یک اداره یا سازمان در اندیشه ی شان کاملا متفاوت تعریف و نهادینه شده است.
2- اختیار کاریزماتیک و سمبلیک که در آن سیستم مدیریتی بر مبنای فیگوری است که ناشی از انتقال  این نوع حس مدیریتی می باشد. مدیر درون دادی از یک مدیریت سمبلیک، نمایشی و باشکوه را جلوه می دهد. حس ضعیفی از این اصل یعنی اصل اختیار کاریزماتیک در همه ی انسان ها موجود است. غالب مدیران علاقه مند به بیان شکوه و عظمت خود هستند. اما توجه افزون سبب ایجاد گشاده اندیشی در این اصل شده و سبب لمیده شدن گریبان مدیریت می شود. در شهرستان جسته و گریخته میان تعارف و حضور مدیران در در محل دفتر مدیریت یکدیگر این اصل اختیار قابل مشاهده است.
3- اختیار عقلایی که پذیرش صریح قانون است.
در این اصل سیستم مدیریتی از اختیاری طبعیت می کند که سرچشمه ی دستور العمل ها و مفاد قانون در سازمان مربوط است. نمی توان رسش یا نارسایی بلوغ اداری در شهرستان را با مکاشفه و تفکیک تک به تک در هر سازمان، اداره یا موءسسه مورد بررسی قرار داد. حداقل رسانه از نظر حقوقی نمی تواند اینگونه عملکردی در بررسی غیرادواری داشته باشد صرف نظر از اینکه این مهم مستلزم وجود نیرو، سرمایه و زمان می باشد بدیهی است تحلیلی این چنینی مستلزم محاسبه ی علمی بر اساس نمودارهای جهانی شورای نظارت بر مدیریت عالی است که هر کشوری نیز سالانه به بررسی زیرساختارهای اداری خود می پردازد که در ایران نیز این امر از قاعده مستثنی نیست.
بررسی توسط تیم های ارزیابی وزارت مربوط به اداره کل متبوع و باالطبع اداره های زیر چتر خود در شهرستان های انبوه. در ایران ارزیابی قوام بیشتری نیز دارد زیرا بروز کم ترین اشتباه برابر با ضایع کردن یک مدیریت می تواند باشد و اینکه ما حق نداریم بواسطه ی رسانه و تریبون حرفه ای مطبوعات بصورت غیر حرفه ای و با بغض و جانبداری و کینه و تعصب به داوری بپردازیم. اما موضوع قابل بحث اینکه هنگامی که تیم ارزیابی کننده ی وزارت متبوع طی چند ساعت به بررسی اداره ای در شهرستان می پردازد مدیریت سمبلیک با برچسبی نو و شکیل و منظم نقش بازی می کند البته این روش نیز حاکی از انعطاف پذیری بالای مدیران مربوط است و در عالم مدیریت نه تنها ضعف نیست بلکه یک پوان مثبت طلقی می شود اما حقیقت بروکراسی سیستم تحت تابعیت خود را هرگز نمی تواند ارایه بنماید و اینگونه است که حقیقت نقصان یا تکامل مدیریت در هر سازمان یا اداره و ارگان در شهرستان فقط در دست مدیر مربوط و کارمندان باسابقه است و آنها بهتر می دانند چگونه سرگذشتی در روند مدیریت شان داشته و دارند.  اگر اهل فن نباشیم باید گود را رها کنیم اگر فنی هستیم فلذا می بایست عادل باشیم. و بیان این نکته که بررسی عملکرد مدیران بر عهده اداره کل استان و وزارت متبوع می باشد در این خصوص رسانه می باید واقعا نگرشی کاملا دقیق و مستند داشته باشد. مدیریت نه تنها در شهرستان بلکه امروز در سراسر ایران با دشواری و در وزنه ای سنگین واقع شده است. صورت اجمالی و واقعیت کاذب و مجاز مدیریت وجود یک صندلی و یک میز کنفرانس جلوه می نماید!
اما حقیقت صادق مدیریت یک پاره خط فوق پارادوکس می باشد.
مبحث دیگر آن که ساختار اداری در اثر فشارها و نفوذهایی که نمی توان آن ها را نپذیرفت و اجبار اجتماعی از آن حمایت می کند قطعا تاثیرپذیر خواهد بود
تحلیل و بررسی امور اداری در دوره های امپراطوری چون ایلام، هخامنشی و حتی  ساسانیان که مرکز ثقل و نشو و نمای شان در شوش بوده است در ید سیطره ی  مباحث میان بافتی جامعه شناسی تاریخ و باستان شناختی می باشد و از ظرفیت، موضوعیت و حوصله بحث خارج است.
می بایست به صراحت عرض نمود که ما نمی توانیم مرزی برای وضعیت فعلی مدیریت و بروکراسی اداری شهرستان ترسیم بنماییم. بروکراسی در شهرستان تحت تاثیر شدید سطح اندیشه ی اجتماعی از خود می باشد و چیزی بجز آنچه مردم از آن متصور هستند نیست. حال مدیریت چگونه می تواند نقش اندیشه ی مدیریتی خود را ایفا کند!
وقتی جامعه شناسان و آسیب پردازان اجتماعی در طول یک صده به جراحی بروکراسی پرداخته اند هرگز آیا سازمان ها یا مجموعه های مدیریتی، جامه ی این تحقیقات را در تن مجموعه های خود می کرده اند!
به نظر می رسد شیوه ی اندیشیدن در مدیریت شهرستان می باید تغییر کند. مثلا هنوز ضعف در انتقال سبک مکاتبات اداری در برخی نقاط به صورت سنتی است که این روش سبب اطلاف وقت و انرژی در مدیریت می شود. اتوماسیون اداری پدیده ای نوین در جهت کنترل مدیریت و تسریع در روند بروکراسی می باشد که می بایست در شهرستان این تبدیل نیز صورت بپذیرد.
مبحث دیگر فقدان مدیریت بر اساس اخلاق می باشد. زیست بوم و جغرافیای منطقه به خصوص در تابستان در مکانیزم رفتاری مراجعین تاثیر می گذارد و شاید سیستم با عدم حوصله و صبر کافی مراجعین روبرو باشد در این رابطه مدیریت می بایست اعلان تغییر در اختیار مدیریت کرده تا اختلال بیرون سازمان را که به بدنه ی مدیریت وارد خواهد شد را با مدیریت کنترل بر کیفیت اخلاق کنترل بنماید. یعنی مدیریت می بایست دقیقا در بسطر اظطراب و توده های فشار توانایی کنترل فضای روحی روانی و حسی سازمان خود را داشته باشد.