مقدمه: حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار سال 92 با رئیس و اعضای شورای اسلامی، شهردار، معاونان و شهرداران مناطق مختلف تهران، با اشاره به لزوم اهتمام ویژه به معماریِ ساخت‌وسازها در تهران به منظور ایجاد فضای سبک زندگی اسلامی تأکید کردند. رهبر انقلاب اسلامی به موضوع معماری ساخت‌و‌سازها در تهران نیز اشاره کردند و گفتند: حقیقتاً معماری و نمای تهران، نمای یک شهر اسلامی نیست و شهرداری و شورای شهر باید این موضوع را جزو جدی‌ترین مسائل خود بدانند.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با اشاره به تأثیرگذاری معماری و نمای ساخت‌و‌سازها بر فضای سبک زندگی افزودند: باید هرچه ممکن است، محیط زندگی شهر به گونه‌ای طراحی و ساخته شود که تحقق سبک زندگی اسلامی راحت‌تر امکان‌پذیر باشد. از همین رو ما سعی می‌کنیم در پرونده‌ای اختصاصی به موضوع معماری پرداخته و با معیار قرار دادن بناهای اصیل معماری ایرانی باستانی، اسلامی و حتی معماری‌های هویت‌دار بین‌المللی، دست به نقد وضعیت معماری امروز شهرها بزنیم.

چُغازَنبیل نیایشگاهی باستانی است که در زمان ایلام (عیلامی‌ها) و در حدود ۱۲۵۰ پیش از میلاد ساخته شده‌است. چغازنبیل بخش به‌جامانده از شهر دوراونتش است و در نزدیکی شوش (شهر باستانی) در استان خوزستان قرار دارد. این سازه در ۱۹۷۹ اولین اثر تاریخی از ایران بود که در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت. جامعه بین‌المللی برای آن ارزش استثنائی و جهانی قایل است.

«چغازنبیل» که نام باستانی این بنا است، واژه‌ای محلی و مرکب از دو واژه «چُغا» (در زبان لری به معنی «تپه») و زنبیل (به معنی «سبد») است که اشاره‌ای است به مکان معبد که تپه بوده و آن را به زنبیل واژگون تشبیه می‌کردند. اونتاش گال پادشاه ایلام باستان است که دستور ساخت این شهر مذهبی را داده‌است. برای ستایش ایزد اینشوشیناک، الهه نگهبان شوش (شهر باستانی)، ساخته شده‌است. بلندی آغازین آن ۵۲ متر و ۵ طبقه بوده‌است. امروزه ارتفاع آن ۲۵ متر و تنها ۲ طبقه و نیم از آن باقی مانده‌است. زیربنای چغازنبیل یک مربع ۱۰۵ متر در ۱۰۵ متر است، یعنی دو برابر یک زمین فوتبال.

آبرساني به چغازنبيل يكي از شگفتيهاي اين معبد است. رود دز از نزديكي چغازنبيل ميگذرد ولي به دليل اينكه اين رود سطح دشت را فرسايش داده و بستر رودخانه در سطح پايينتري از سطح دشت است - در برخي مكانها 60 متر پايين تر - امكان استفاده از آب اين رود براي اهالي منطقه نبوده است .بنابراين شاه ايلامي اونتاش ناپيريشا دستور به ساخت كانالي به طول 45 كيلومتر ميدهد تا آب رود كرخه را كه هم سطح زمين چغازنبيل بوده‌، به چغازنبيل برسانند. اين آب پس از اينكه از هفت تپه عبور ميكند به چغازنبيل ميرسد ولي به دليل اينكه آب كرخه پس از گذر از دشت خوزستان گل آلود است آب را در حوضچه هاي ته نشيني بزرگ و كوچكي ميريخته اند و با گذر از تنبوشه ها و استفاده از قوانين منسوب به فيثاغورث ، تصفيه كرده و گل آنرا جدا ميكردند! شايد اين يكي از قديمي ترين تصفيه خانه هاي آب جهان باشد.

معبدی باستانی در ایران قدیم که اولین اثر تاریخی ثبت شده در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو از ایران است و ویژگی های خاص و منحصر به فردش چشم جهانیانرا به خود معطوف کرده است. معبدی که چهار گوشه آن در جهت یکی از جهات جغرافیایی بنا شده. بنایی که توسط میلیونها خشت و هزاران آجر ساخته شده و دارای ابعاد وسیع است. دوران بسیار طولانی این بنا در زیر خاک مدفون بوده است و زمان پهلوی دوم از آن خاکبرداری شده و حالا با ذشت پنجاه سال از این کشف عوامل فرساینده طبیعی آسیب های بزرگی به آن وارد کرده اند و این حق بنای عظیم باستانی چغازنبیل نیست. کاش راهی برای جلوگیری از فرسایش بیشتر و حفاظت از یکی از معدود بناهای ثبت شده در فهرست آثار جهانی یونسکو بکار گرفته میشد.

همچنین باید در نظر داشت که این بنای تاریخی دارای اسلوب‌هایی‌ست که می‌تواند به معماران ما در طراحی‌های خود ایده و الهام دهد. اما متاسفانه این ایده‌ها و الهامات یا دست نمی‌دهد یا مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. در نتیجه لازم است دانشگاه‌های ما نیز نگاه ویژه‌ای به این مقوله داشته و این ذخایر معنوی را به دست فراموشی نسپارند.