عزیزاله احمدی - معاون مرکز بررسی های اجتماعی ایران اُنا:

در میان نامگذاری های متعددی که برای عصرحاضر بیان شده است می توان نامی دیگر بر آن افزود و آن "عصرشکاف" است.

مرور تاریخ چند دهه ی گذشته در ابعاد داخلی و خارجی این حقیقت را بر ما نمایان می سازد که جوامع انسانی با شکاف های متعدد و متنوعی روبرو شده اند که ازجمله این شکاف ها می توان به "شکاف های سیاسی"، شکاف های اقتصادی"، "شکاف های فرهنگی"، "شکاف های معرفتی" و... و نیز در مصداق های عینی تربه، "شکاف" بین فقیر و غنی، گفتمان و خشونت، حاکمیت های مردمی و تمامیت خواه و ... اشاره داشت.

بی گمان جامعه ی انسانی شهر باستانی - مذهبی شوش از این قاعده مستثنی نیست هر چند کاربرد "شکاف" برای این جامعه از عمق چندانی متمتع نیست، اما با توجه به این که  شوش معاصر ، در نوگرایی زیربناها و برساخته های مناسبات اجتماعی اش ، شتاب ورزیده است، بنابراین به ناچار خود را در مسیر پیدایش برخی فاصله ها ی نسلی قرارداده است.

زیرا شوشِ معاصر از یک سو وارث ِخصلت نو اندیشی و تحول خواهی است که همواره در پیشینه ی درخشان تاریخی اش جاری بوده است  و از دیگر سو، در ساختار جمعیتی با "تورم نسل جوانش" مواجه است.

بنابراین انتظار رویاروییِ با ساختارهای فکری، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی خاص و تازه در این شهر، توقعی موجه و قابل پیش بینی است . اگرمصادیق نسل اول، دوم ، سوم و چهارم در شوش را به ترتیب پدربزرگ، پدر، پسر و فرزندان پسر (یا مادر بزرگ، مادر، دختر و فرزندان دختر) بدانیم ، خود مدللی است تا نشان دهد نسل امروزی شوش با نسل دیروزی خود تا حد بسیاری دارای تفاوت های معناداری است.

باری در این بحث هدف آن است تا ضمن تبیین مفهوم شناختی "شکاف نسل" و سایر اشتقاق های اصطلاحی آن، نسبت آن را باتوجه به واقعیات امروزی شوش در حدتوان و بضاعت به بحث بگذاریم.

در ابتدا بهتر است برخی اصطلاحات را که با واژه "نسل" در آمیخته اند برای فهم منطقی تر موضوع تعریف نماییم.

مفهوم شناسی "نسل"

اصطلاح "نسل" در حوزه علم جامعه شناسی جزء ، اصطلاحات بحث برانگیز انگاشته می شود. شاید یکی از دلایل چنین مناقشه ای را بتوان در مفهوم" نسل" نهفته دانست. زیرا در "مفهوم"نسل"، این صفات و مشخصات افرادند که همیشه جایگاه آنان در جامعه را نشان میدهند.

برای مثال در رویکرد انسان شناختی ، نسل را می توان به معنی اصل و نسب خویشاوندی و در رویکرد جمعیت شناختی، هم دوره بودن افراد و در رویکردی تاریخ شناختی ، به مرحله یا دوره ای تاریخی از زندگی ، تعریف کرد.

در "نسل"، شراکت افراد در بنا نهادن ارزشها، هنجارها و یاتجریباتی از خود، سر حدی برای بر جای گذاشتن اثری از خویش در بعد زمان است. به طوری که بعدها بوسیله آن مولفه ها ، قابلیت تشخیص و افتراق خود از دیگرنسل ها را برای اذهان جستجوگر محققین امکان پذیر می سازند.

بنابراین نسل از افرادی تکوین و بر پا سازی می شود که اولاً، دارای ارزش های مشابه باشند و ثانیاً از گروه سنتی قبل و حتی بعد ازخود دارای تمایزاتی باشند.

مفهوم شناسی "شکاف نسل"

با وجود پذیرفتن پیوستگی‌های کلان متاثر از ساختارهای اجتماعی، فرهنگی، تاریخی ،"شکاف نسلی" را می توان به معنی وجود تفاوت‌های دانشی، گرایشی و رفتاری ما بین دو نسل(از قبیل والدین- فرزندان،جوانان -بزرگسالان) دانست.

برای مثال در شکاف نسلی بین والدین با فرزندان، با وجود تشابه زندگی در یک فضای فرهنگی ، اما در نوع و کیفیت اطلاعات، گرایش‌ها و رفتارهای خود  دارای تجارب متفاوتی  می شوند.

پس "شکاف نسلی" به معنای ویژگی خاص یا وضعیت بحرانی ایجاد شده میان دو نسل است که باعث تفکیک و جدایی آنان از یکدیگر می شود. به هر حال نحوه ی مواجهه با شکاف نسل، دارای مخالفان و موافقانی است. از منظر مخالفان، شکاف نسل، نوعی آسیب اجتماعی است و از نگاه هواداران ، لازمه ی تحول.

   مفهوم شناسی "فاصله نسل"

اگر در جامعه ای افراد جوان با افراد پیرتر (بزرگسال) به لحاظ تجارب، دیدگاه ها، عادات، رسوم، آیین ها و رفتارها دارای تفاوت باشند بطوری که این افتراق ها به عدم درک هم منجر شود، می توان آن جامعه دارای "فاصله نسلی" دانست.

بنابراین، برخلاف "شکاف نسلی" که در آن افراد دارای تشابهات فرهنگی اند، در فاصله نسلی، شاخصه ی مشهود، وجود تفاوت های عمیق و زاویه دار بر سر"هنجارهای فرهنگی " است.

مفهوم شناسی "گسست نسل"

در تعریفی اولیه می توان "گسست نسل" را در انقطاع فرهنگی و عدم توافق یا وفاق در ارزش ها و هنجارهای اجتماعی دانست.

در گسست نسل ، واحدهای نسلی هر گروه به گونه ای خود را در الگوهای اجتماعی ِ متضادی از زندگی قرار می دهند که تفاوت های اساسی در رفتار آنان قابل نمود می گردد.

شوش و شکاف نسل

در گذشته نه چندان دور این شهر، مساله شکاف نسل چندان موضوعیت نداشت. شاید دلیلش آن بود که در ابعاد مختلف ارزشی، فرهنگی، رسم ها، آیین ها و... اختلاف محسوس دیده نمی شد و جامعه شوش، با کمترین جهش ناگهانی به سمت الگو یا الگویی نو، حرکتی نسبتاً کند و نامحسوس داشت .

در نتیجه، این شهر تغییرات چندانی را در اندیشه ها، رفتارها، فرهنگ و... خود احساس نمیکرد.

اما در شوش معاصر، دست کم در " 4دهه اخیر" تغییرات ساختاری و عمیقی از نظرسیاسی، اجتماعی، اقتصادی به وقوع پیوسته که مهمترین آن تجارب  انقلاب و جنگ است.

اگر بپذیریم که هر گونه تحول ساختاری در عینیت و "سطح"، تحولات شگرفی در ذهنیت و "عمق" ذهن افراد این شهر بر جای می گذارد، پس می توان به تفاوتهای بین نسلی در این شهر اذعان داشت.

در شوش معاصر، ملحوظ به این که هر نسلش در چه شرایطِ اندیشه ای- عاطفی رشد یافته ، یا کدام شرایط اجتماعی ، فرهنگی را تجربه کرده، می توان به اشتراکات ، تفاوت ها یا حتی تعارضاتی برای آن قائل بود. بنابراین با مساله شکاف نسلی در شهر شوش، می توان در سه نظر درنگ داشت.

رویکرد پذیرنده  : در این رویکرد می توان مدعی شد که نسل امروزی شوشِ معاصر، ناهمراه و ناهمخوان با نسل دیروزی خود است. مطابق این رأی ، شکاف نسلی وجود دارد و باید پذیرفت نسل کنونی شوش که اتفاقاً دارای نخبگان بسیاری است ، نسبت به ساختارهای فرهنگی-اجتماعی گذشته ی خود تا حدی با شکی توام با احترام برخورد می کنند و در نتیجه ، به دنبال هویت های تازه ی ارزشی-اخلاقی و... خاص ، امروزین و نوگرای خود می گردد.

رویکرد روانشناسانه(یاجامعه شناسانه): براساس این رویکرد که مشی خوشبینانه را نسبت به مساله شکاف نسل در شوش مطرح می کند، می توان وجودشکاف نسلی در شوش را نه به عنوان یک معضل یا یک موقعیت سخت و دشوار، بلکه همچون فرآیندی عادی، طبیعی، بهنجار و غیرساختگی، پذیرفت که اثر و تلاطم چندانی را در جامعه بوجود نخواهد آورد.

زیرا طبیعی است نسل نو، شهر نو می خواهد و طبیعی تر آن که شهر نو، زندگی و ارزشهای نویی را می طلبد. بنابراین نسل معاصر در شوش، ضمن احترام به ارزش ها و فرهنگ پیشینیان خود، جویای راه میان بری است که بتواند با شتاب، کمترین فاصله را میان آنان با تحولات دنیای معاصر ایجاد نماید.

رویکرد" فاصله گرایانه" : براساس این رویکرد می تواندگفت در جامعه ی امروزی شوش شکاف نسلی وجود ندارد بلکه آنچه هست مساله ی فاصله است. اما منظور نه فاصله بین نسلی بلکه فاصله های نظر گاهی و فرهنگی است. زیرا در "فاصله فرهنگی"، عامل اصلی همچون شکاف نسل، براقتضائات سنی" استوار نیست بلکه مساله اصلی مربوط به ابتناء هنجارها، علایق، سلایق و برپایهء "تفاوت ها" است.

بنابراین به نظرمی رسد با توجه به وضعیت کنونی شوش معاصر ، تا حدودی بر پایه رویکرد سوم یعنی "فاصله فرهنگی"می توان نگریست. هر چند این "فاصله" هنوز به مرحله شکاف فرهنگی نرسیده است اما چنین فاصله و تداخل های فرهنگیِ بین نسلی را می توان همچنان که در سایر اجتماعات بشری، وجود دارد، امری طبیعی و دارای مابه ازاء مشخص در شوش بشمار آورد.

نسل معاصر شوش (که اغلب جوانند)به خود باورانده است که دارای تجربیات، علاقه مندی ها، سبک زندگی و... خاص خود است. البته به نظر می رسد این نسل در بعد درونی اش، از یکدستی برخوردار نیست. به این معنی که در عین قرار گرفتن در یک الگویِ فاصلهِ کلی ، در درون خود نیز به زیر "الگوهای فاصله ای" دیگری ، شامل موارد زیر منقسم شده است.

فاصله  فرهنگی "توسعه گرا": این نوع فاصله، در اصل خواستار موفقیت خواهی است ، معمولاً نمود آن در شوش معاصر، مربوط به جوانانی است که کودکی خود را، در دوران ، جنگ متولد شده اند و چالش های اقتصادی و رکودها و رونق های مختلف بعد از آن، تجربه کرده اند.

بنابراین، با داشتن  چنین پیشینه ای از زندگی ، امروزه دغدغه ی اندیشه ی آنان فقط ، رشد و توسعه همجانبه و فردی و تاحدودی جامعه شهر باستانی - مذهبی، آن هم با ترازهای زندگی مدرن سایر شهرهای پیشرفته است.

فاصله فرهنگی "آرمان گرا" : این نوع گسست را می توان مخصوص قشر آگاه و تحصیل کرده ی  شهر شوش  دانست. این نسل آگاه که با نسل بزرگسال خود به لحاظ تعداد، دارای تناسبی متعادل نیست ، بر سرایده آل ها، آرزو های عالی و چیستی کمال مطلوب با نسل قبل از خود در تعارض است.

این نوع فاصله فرهنگی بین نسلی در شوش ، اگرچه حاصل ، بحران های اقتصادی ، اجتماعی، جنگی و...نیست اما به دلیل دارا بودن کمیت، کیفیت و تنوع در آگاهی ، اطلاعات و نیز ماهیت تحصیلکردگی اش، نسبت به فرهنگ، سیاست، اقتصاد، رسوم و... نگاه هایی نو و بدیعی دارد ، لذاخواهان آن است که بر اساس یافته های خود، احیاگر ایده آل و آرمان های  اجتماعی، مذهبی و مردم سالارانه  خود باشد.

در آینده،  تسریع کننده های  فاصله  بین نسلی در شوش را مورد بررسی خواهیم کرد.