*عزبزالله احمدی - معاون مرکز بررسی های اجتماعی ایران اُنا:

فقرفرهنگی

انسان بماهو موجو ،ذاتاً خشونت گرانیست بلکه همواره خواستار هویت سازی خودبرمبانی آدمیت وانسانیت  است . انسان به عنوان موجودی اجتماعی درمسیرانسان شدن خود  دست کم دردوالگو می تواندخودراقرار دهد که ضعف درهرکدام لطمات جبران ناپذیری رابرای اوبدنبال خواهدداشت.نخست الگوی اجتماع(اعم ازاجتماعِ خانواده یاجامعه)ودیگری الگوی فرهنگ(اعم ازفرهنگ خانوادگی یااجتماعی).

به بیان بهترازطریق اجتماع وپیچیدگی آن به سربردن بادیگران را می آموزد وازطریق فرهنگ ،عقاید،ارزش هاوقواعد زندگی اجتماعی.بنابراین هرچه انسان درآن الگوهادارای ضعف یااصطلاحاً فقرباشد امکان بروزخشونت به ویژه قتل موضوعیت بیشتری خواهدداشت.زیرااجتماعی شدن ناقص وفقرفرهنگی ،اختلال درکنش های روزانه ی افراد رادرپی خواهدداشت. ضعفی اینچنینی حتی اگربصورت  بالقوه  هم باشد، باعث می شود فردهمواره باتصمیم گیری های تکانشی وغیرعقلایی  مواجه باشد ودرنتیجه نتوانداندیشه های سالم  راکه ویژه انسانی اخلاق مدار است درخویش درونی کندودرنتیجه دست به هراقدام خشونت آمیزی بزند .پس تجدیدنظردرارزشها وهنجارهای فرسوده ی فرهنگی  وتقویت ارزش های انسانی که آغاز وبنیانش از خانواده جوانه می زند گام مهمی درپختگی رفتارها وانزجاراز رفتارهای خشونت آمیزدرعرصه ی اجتماع خواهدبود.       

ضعف آستانه ی تحمل

اگرچه اجتماع سالم  ،اجتماعی است که افرادش درکنارهم بیشترین آرامش وامنیت را تجربه می کنند،اماامروزه می بینیم درمراودات اجتماعی، آستانه تحمل افراد بشدت  دارای نقصان وضعف است به طوری كه گاه افراد به خاطر یك مساله ساده به درگیری ونزاع باهم می پردازندکه خود می تواند عوارض و خطرات روانی -اجتماعی و حتی جانی بسیار زیادی را به دنبال  داشته باشد‌ بنابراین اغلب خشونت ها حتی خشونت های منجربه قتل به علت پایین بودن آستانه تحمل وتسلط برخشم است.این واقعیت رامی توان از اعتراف افرادی که عدم تسلط براعصاب و   خشونت هایشان منجر به قتل شده است،دریافت.زیرابیشتر  آنان ابرازمی دارند که  بر اثر یک لحظه عصبانیت یا غفلت، اختیار‌ خود را از دست داده‌اند و مرتکب جنایت شده‌اند که نشان  می دهد ضعف مهارت‌های رفتاری، وعدم مدیریت صحیح هیجان‌های عصبی می تواندبالقوه دربروزقتل موثرباشد و  حادثه های تلخی را برای فرد رقم بزند. بنابراین  داشتن مهارت کنترل خشم و بالا بردن آستانه تحمل نه تنها  افراد را  ازنظرشخصیت و روان سالم نگه می دارد بلکه جامعه را ازبروزخشونت درخود نیز مصون می دارد .                   

ضعف اخلاق وﺧﻮﺩخواهی  افراطی:

خودخواهی افراطی درواقع به معنی ترجیح همیشگی خواسته های خودبرخواسته های دیگران است.فردگرایی خودخواهانه نابودکننده ی فضائل انسانی وضایع کننده هرگونه مشارکت وهمبستگی درجامعه است. از نظر گاه اخلافی تمام صفات رذیله ناشی از خودپرستی وخودخواهی هاست.زیراکمترین اثرفرهنگ خودخواهی این است که افرادرادرمناسبات اجتماعی به جزیره های منفصل ازهم تبدیل خواهدکردکه حیات اجتماعی راباخطرمواجه می کند.خودپرستی هنگامی که باخشم ادغام شودمنتج به فجایعی غیرانسانی خواهدشد.

فردگرایی افراطی عملاً بینش ودانش اجتماعی فردرامحدود،محصور ومخدوش می کند که خوددربروز رفتارهای غیرعقلانی وعدم همجوشی بادیگران می کشاند .فردگرایی افراطی به جای این که باعث فربگی خردمندی وعقلانیت شود موجب ضعف ونحیف شدن هویت وکمال یاواکنش های نامطلوب بابردکوتاه  می گردد.رویارویی های خشونت محوری که گاه به قتل وخون ریزی درمناضعات فردی یاگروهی می توان مشاهده کرد،ازاین دست افراط گری هاست.

خودخواهی افراطی باعث می شودفرد،درروابط خودبادیگران تنها به دنبال سهم بیشتر برای خودباشدو ،چشمشان به قدری متوجه خودشودکه گوششان صدای حق دیگری رانشنود وهمین امرفرصت خشونت بالفعل خفته دردرون خو را بالقوه  نماید واوراواداربه انجام عملی کندکه نشات گرفته ازفطرت سالم انسانی نیست.وسوسه های خشونت آمیزمنجربه قتل می توان ازانسانی متعارف ،فردی مرگ خواه برای دیگری بسازد.

اختلافات مالی (ﺣﺮﺹ ﻭ ﻃﻤﻊ ﻣﺎﻝ):

ﺑﺎ ﺗﺪﻗﻴﻖ ﺩﺭ ﺍﻃﻼﻋﺎﺕ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ ﺍﺯ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻭ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺩﺍﺩﻩ ﻫﺎ ﺩﺭ ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎﺭﻡ ﺑﻪ ﺭﺍﺣﺘﻲ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﺩﺭﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﻴﻦ ﺭﻭﻳﺪﺍﺩ ﺍﺧﺘﻼﻓﺎﺕ ﺑﺎ ﻭﻗﻮﻉ ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺪ ﺩﺭ ﮔﺴﺘﺮﻩ ﺟﻐﺮﺍﻓﻴﺎﻳﻲ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻭﺟﻮﺩﺩﺍﺭﺩ. ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻴﻦ ﺭﻭﻳﺪﺍﺩ ﺍﺧﺘﻼﻓﺎﺕ ﺑﺎ ﻭﻗﻮﻉ ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺪ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺩﺍﺭﻱ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭ ﺍﺳــﺖ. ﺩﺭ ﭘﻲ ﺍﻳﻦ ﺍﻣﺮ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﺩﺭﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺭﻭﻱ ﺩﺍﺩ ﺍﺧﺘﻼﻓﺎﺕ ﻣﻠﮑﻲ ﺑﻴﺸــﺘﺮ ﺍﺯ ﺭﻭﻳﺪﺍﺩ ﺍﺧﺘﻼﻓﺎﺕ ﻣﺎﻟﻲ ﻭ ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﮔﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﻭﻗﻮﻉ ﻗﺘﻞ ﮔﺮﺩﻳﺪﻩ ﺍﺳــﺖ. ﺍﺧﺘﻼﻓﺎﺕ ﻣﻠﮑﻲ ﺩﺍﺭﺍﻱ ﺑﻴﺸــﺘﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰﺍﻥ ﺍﺭﺯﺵ ﻭ ﺍﻋﺘﺒﺎﺭ ﺑﺮ ﺩﺭﮔﻴﺮ ﺷﺪﻥ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻭ ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﺁﻥ ﺑﺮ ﺧﻼﻑ ﺍﻧﻮﺍﻉ ﻧﺰﺍﻉ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺭﺍﻩ ﻫﺎﻱ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺮ ﺍﺛﺒﺎﺕ ﺣﻘﻮﻕ ﻫﺮ ﻳﮏ ﺍﺯ ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺩﺭ ﺍﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﻮﺍﺭﺩ ﺿﻌﻴﻒ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ. ﺩﺭ ﻧﺘﻴﺠﻪ؛ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ.

عدم حرص و طمع به مال مردم سبب سعادت دنیا و آخرت و زیبایی و جمال شیعه است.حرص و طمع به ویژه به مال دیگران آرامش را از زندگی می برد و مشکلات اجتماعی و اقتصادی را برای افراد ایجاد می کند و انسان نه در خصوص مال و ثروت دیگران بلکه در خصوص مسائل دنیایی نباید حرص و طمع داشته باشد که نتیجه حرص و طمع قتل و ارتکاب جرم است.

زندگی درجامعه سنتی

هرچند هرسنتی الزاماً به معنای عقب ماندگی نیست،اما وجودنوعی "ذهنیت ابتدایی"نشات گرفته درجوامع مانده درگذشته ، ریشه  درعدم پیشرفت و کاملا ناهمخوان باجوامع مدرن  وموثردرتأخیرورودبه تمدن نوین وامروزی  است.به اين خاطر است كه وقتي جوامع، آگاه مي¬شوند و به ارزش¬هاي پذيرفته شده اجتماعي به عنوان ارزشهاي انساني احترام مي گذارند، راه به سوي مدرنيسيم مي گشايند. فاصله گرفتن از سنتي و حركت به سوي مدرنيسم، با آگاهي افراد جامعه آغاز مي¬يابد. اين آگاهي هر اندازه بيشتر و با خرد جمعي همراه باشد، با موفقيت همراه است. گذار اين چنيني، جامعه را به سوي كمال مي¬برد. چرا كه ديگر آنچه اصل است، گسستن از ناآگاهي¬ها، نابرابري¬ها، و هر چيزي است كه با تجدد و مدرنيسم و توسعه در تضاد باشد. جوامع مدرن، اصولاً اينگونه به توسعه دست يافته¬اند.

دراجتماعات سنتی وقتی صراحت درگفتارها ،اعتمادات،کم است،انتقاد غیرقابل تحمل است ، اعتراف به اشتباه وعذرخواهی رایج نیست،اعتبارافرادبه ثروت وقدرت یاموقعیت اجتماعی است، یا  افرادرادرقالب هایی دوگانه چون دوست یادشمن،خادم یاخائن و...طبقه بندی می کنند،یاوقتی بافردی ظالم مواجه می شوند افراددیگرخانواده یاافامیل اونیز مورداتهام قرارمی گیرند ویا حرف مردم عامل تعیین کننده ای در سرنوشت افراد بشمارمی رود و...

یکی ضعف های برخی اجتماعات این است که جامعه ی انان بدون آن رشدمنطقی ومتعادل خودراازسنت به مدرنیته یا همسویی باتوسعه را به مرور طی کند ،به یکباره  بخواهدباپریدن ازمدرنیته بی آن که تجربه دقیقی ازآن داشته باشد به دنیای   پسا مدرن خودراپرتاب کند!!  افرادآن اجتماع کمترین توجه هارابه جمع گرایی وجمع خواهی معطوف  خواهندداشت..افرادی که درچنین اجتماعی رشدمی کنند تنهاچیزی که برایشان مهم است "حق خود"است وخودمداری شان هیچگاه توان باوراین که دیگران نیزممکن است حقی داشته باشندراندارد. بنابراین وقتی "خودفهمی"مانعی برای "دیگرفهمی"می شود برسرهرچیزی ممکن است تزاحم ایجادشود ونزاعی درگیرد.ازآنجاکه براساس متون دینی ،هرجداتزاحم ونزاعی باشد قطعاً پای شیطان نیزدرمیان خواهدبود لذادربسیاری ازموارد دست  شیطان ازآستین اخشونت درخواهدآمدکه دراین صورت امکان بروزهرگونه رفتارشیطانی ازجمله قتل نیز متصوراست. 

نتیجه ﮔﻴﺮﻱ

به بیان نارسای من، مهم­ترین مسئله‌ای که ما رادرزمینه قتل درجامعه دچارغفلت کرده این است که ما به جای ، نصیحت‌ها و روش‌های شفاهی و لفاظی‌های میان تهی، باید اخلاق را درارتباطات انسانی خود وحتی نهادهای اجتماعی مان بهبود بخشیم. درمواجه با پیش گیری ومدیریت خشونت های منجربه قتل هنگامی می توان صحبت ازواقع گرایی و عملکرد های واقعی به میان آورد که بتوان ساختارهای اخلاقی،اجتماعی ،قانونی خودرا کارامدکنیم.

به نظر می رسدچنانچه بتوان ضعف در سیستم های تربیت وسایرنهادهای که بطورغیرمستقیم  درتربیت افرادبرمحور،اخلاق، فرهنگ،دین و انسانیت ، مسئولیت دارند راپذیرفت وسپس به جبران آن اقدام ورزید می توان انتظارداشت  افرادجامعه به شان وجایگاه خوددرهستی وزندگی دست بیابند وکمتر دچار اخشونت های غیرانسانی درقالب قتل شوند پس رفتارهای خوب را تنها می توان از ساختارهای خوب انتظار داشت!!.

همچنین اصلاح ساختارهای فرهنگی به ویژه درجوامعی که بافتی سنتی وعشایری دارند شاید عمده ترین عاملی بشمارآیدکه می تواندباایجادپالایش راستی های فرهنگی ازاعوجاجات غیرفرهنگی باشد. ﺯﻳﺮﺍ باورهای فرهنگی رخنه درلایه های عمیق وزیرین فرد وجامعه دارد. ودرنهایت روی سخن با ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ ﻗﻀﺎﺋﻲ ﻭ ﺍﻧﺘﻈﺎﻣﻲ است که می بایست بااطلاع ازفهم صحیحی ﺍﺯ خشونت های منجر بهﻗﺘﻞ ﻭ ﻋﻮﺍﻣﻞ ﺩﺧﻴﻞ بتوانند ازبروزقتل حتی درحدکمترین آمارجلوگیری بعمل آورند.

ﭘﻴﺸﻨﻬﺎﺩﻫﺎ

١. ﺍﺯ ﺁﻥ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﺪﻳﺪﻩ ﻫﺎﻱ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺍﺯ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻭ ﺍﺻﻠﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﻋﻮﺍﻣﻞ ﺩﺧﻴﻞ ﺩﺭ ﻭﻗﻮﻉ ﻗﺘﻞ  بشمارمی آیند

لذاﺑﺴــﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﻗﺘﻠﻬﺎ ﻧﺎﺷــﻲ ﺍﺯ ﺑﺮﻭﺯ ﺁﺳــﻴﺐ ﻫﺎﻱ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ است..ﻟﺬﺍ ﻣﺴــﺌﻮﻟﻴﻦ ﺑﺎﻳﺴــﺘﻲ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺯﻣﻴﻨﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﺍﻫﻢ ﻛﺮﺩﻥ ﺳﺎﺯ ﻭ ﮐﺎﺭﻫﺎﻱ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮﺍﻱ ﻫﻤﻪ ﺍﻓﺮﺍﺩﺟﺎﻣﻌﻪ ﻭ ﺩﺍﺩﻥ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﻫﺎﻱ ﻻﺯﻡ ﺑﻪ ﺁﺣﺎﺩ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺮﺩﻡ، ﺯﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮﻭﺯ ﺁﺳﻴﺐ ﻫﺎﻱ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺭﺍﺩﺭ ﻣﺤﻴﻂ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﺎﻫﺶ ﺩﻫﺪ.

٢. ﻧﻴﺮﻭﻱ ﺍﻧﺘﻈﺎﻣﻲ، ﺩﺍﺩﺳــﺮﺍ ﻭ ﺩﺍﺩﮔﺴــﺘﺮﻱ ﻭ ﺳــﺎﻳﺮ ﺍﺭﮔﺎﻧﻬﺎﻱ ﺩﺧﻴﻞ ﺩﺭ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻭ ﺣﻔﻆ ﺍﻣﻨﻴﺖ ﺑﺎﻳﺴــﺘﻲ به شدت وقاطعیت درجمع آوری اسلحه ها غیرمجازوجنگی واردعمل شوند ودرآرزویی آرمانی، حتی به لغو مجوز اسلحه های شکاری اقدام ورزند .زیرا وجودچنین سلاح های شکاری هیچ توجیه عقلی نداشته ونخواهدداشت.

3. تقویت ﻓﺮﻫﻨﮓ قانون مداری ﺩﺭ ﺑﻴﻦ ﻣﺮﺩﻡ  به منظوررسیدن به این حقیقت که ﻗﺎﻧﻮﻥ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﺣﻘﺎﻕ ﺣﻖ افرادجامعه ﺑﺎﺷﺪ.

4. ﺍﺯ ﺁﻥ ﺟﺎﻳــﻲ ﻛــﻪ اغلب ﻗﺎﺗﻠﻴﻦ به هنگام قتل به مساله "ﺗﺤﺖ ﻓﺸــﺎﺭ روانی" ﺑﻮﺩﻧ خوداعتراف می کنندلذا ﺑﺎﻳﺪ ﺷــﺮﺍﻳﻄﻲ ﻓﺮﺍﻫﻢ ﺷــﻮﺩ ﺗﺎ ﺍﻳﻦ ﻓﺸــﺎﺭ ﻫﺎ ازطریق مهارت های کنترل خشم به حداقل ممکن برسدتاشاهدخشونت های منجربه قتل درجامعه نباشیم.

 5-آگاهی افرادجامعه نسبت به انواع درگیری ها ونزاع ها وبالابردن قدرت درک پس آیندهای مربوط به نزاع ها.