پرداخت ماهي 45 هزار و 500 تومان آن هم در يك خانواده 6- 5 نفره، خيلي‌ها را خرسند كرد و اميدوار به اينكه سطح رفاه زندگي‌شان با اين پول بالاتر مي‌رود و زندگي راحت‌تري را خواهند گذراند. با اين آرزو كه تعداد بيشتري از خواسته‌هاي فرزندان‌شان را برآورده كرده و زندگي شادتري خواهند داشت. غافل از آنكه معادلات اقتصاد با آنچه در ظاهر تصور مي‌شود تفاوت دارد. ماهي 45 هزار و 500 تومان به ازاي هر نفر كه به قراري ماهي سه هزار و 500 ميليارد تومان مي‌شود براي خريد مايحتاج وارد بازار شد ولي در مقابل بازار توان جوابگويي به اين ميزان تقاضا را نداشت و در نتيجه قيمت‌ها در بازار رفته‌رفته بالا رفت. ماه به ماه رشد قيمت‌ها توان خريد مردم را كاهش داد و امروز پس از گذشت پنج سال از آغاز هدفمندي يارانه‌ها مي‌بينيم كه نه‌تنها سطح رفاه خانوارها افزايش نيافته است بلكه مصرف مواد غذايي اساسي مانند شير، گوشت، برنج و نان در سبد خوراكي خانوار آب رفته است. نه‌تنها مصرف مواد غذايي اساسي بلكه تمام مصارف با استناد به جديدترين آمار بانك مركزي از هزينه و درآمد خانوار در سال 93 ، كمتر شده است.

سبد غذايي و آشاميدني 19 درصد آب رفت

هر خانواده در سال ١٣٨٩ يعني سالي كه هدفمندي يارانه‌ها براي بهتر شدن زندگي مردم آغاز شد؛ دو هزار و ٣١٨ كيلوگرم مواد خوراكي و آشاميدني مصرف مي‌كرد ولي اين مصرف در سال ٩٣ به يك هزار و ٨٧٤ كيلوگرم رسيده است كه نشان مي‌دهد سبد غذايي مردم ١٥/١٩ درصد كوچك‌تر شده است. اگر فقط ملاك مقايسه‌مان مقدار مصرف اقلام خوراكي و آشاميدني اساسي باشد ميزان مصرف از يك هزار و ٧٦ كيلوگرم به ٨٤٦ كيلوگرم كاهش يافته كه به اين ترتيب ٣٧/٢١ درصد افت مصرف مشاهده مي‌شود. اين نكته را بايد اضافه كرد كه مبناي محاسبه سرانه مصرف، خانوار است. يعني در يك خانواده‌اي كه به طور متوسط در سال ٨٩، ٧/٣ نفر جمعيت داشته مقدار مصرف مواد غذايي محاسبه شده است. با توجه به اينكه تعداد افراد خانوار در سال‌هاي گذشته رو به كاهش بوده به تعبيري بُعد خانوار كاهش يافته و به ٤/٣ نفر در هر خانوار رسيده است. به اين ترتيب تعداد افراد هر خانواده به طور متوسط ٤/٠ نفر كاهش يافته است. بنابراين بخشي از افت مصرف سالانه مواد غذايي هر خانوار به كاهش بُعد خانوار مربوط مي‌شود ولي از آنجا كه بُعد خانوار تنها ٤/٠ نفر كمتر شده، تاثير كاهش جمعيت خانوارها در كاهش مقدار مصرف مواد غذايي چندان تاثيرگذار نيست. به طور مثال در مورد مصرف برنج درحالي كه در سال ٨٩، هر نفر ٩٧/٤٢ كيلوگرم برنج در سال مصرف مي‌كرد؛ ميزان مصرف در سال ٩٣ به ٢٩/٣٥ كيلوگرم كاهش يافت.

14.5 درصد افت مصرف با لحاظ بُعد خانوار

محاسبه ميزان كاهش مصرف ١١ قلم مواد خوراكي اساسي بر اساس بُعد خانوار سرانه نشان مي‌دهد در سال ٨٤، هر فرد در سال ٢٩٠ كيلو گرم مواد خوراكي و آشاميدني اساسي مصرف مي‌كرد اما مقدار مصرف هر فرد در سال گذشته به ٢٤٨ كيلوگرم رسيد كه ٤٨/١٤ درصد كمتر شده است. در مورد مصرف تمام اقلام خوراكي و آشاميدني نيز اين آمارها با روندي مشابه قابل مشاهده است. به اين صورت كه مصرف اقلام خوراكي و آشاميدني هر فرد در سال ٦٢٦ كيلوگرم در سال ٨٩ بوده كه با ١٢ درصد كاهش به ٥٥١ كيلوگرم در سال ٩٣ رسيده است.

هر نفر ماهانه 779 هزار تومان هزينه و 493 هزار تومان درآمد داشته است

مقايسه هزينه و درآمد خانوارها طبق معمول از عقب‌ماندگي درآمدها نسبت به هزينه افراد حكايت دارد. در سال ٩٣ هر خانوار در سال ٣١ ميليون و ٨١٥ هزار و ٤٩٨ تومان هزينه داشته است كه مي‌شود دو ميليون و ٦٥١ هزار و ٢٩١ تومان هزينه ماهانه و اگر بخواهيم هزينه هر نفر در ماه را محاسبه كنيم رقم ٧٧٩ هزار و ٧٩١ تومان به دست مي‌آيد. در مقابل هر خانوار در سال ٩٣ به طور متوسط ٢٠ ميليون و ١١٧ هزار و ٢٠٥ تومان درآمد خالص پولي داشته است كه درآمد ماهانه خانوار بر اين اساس يك ميليون و ٦٧٦ هزار و ٤٣٣ تومان برآورد شده و درآمد هر فرد در يك ماه ٤٩٣ هزار و ٣٨ تومان محاسبه مي‌شود. با كسر ميزان هزينه از درآمد ماهانه هر فرد ملاحظه مي‌شود كه هر نفر در ماه براي مخارج خود ٢٨٦ تومان كسري درآمد دارد.

هر خانواده ماهانه 974 هزار تومان كسري دارد

با محاسبه هزينه و درآمد خانوار در سال ٩٣ مي‌توان گفت كه هر خانواده براي تامين مايحتاج خود در ماه ٩٧٤ هزار و ٨٥٨ تومان كسري دارد. عقب ماندگي درآمد از هزينه همواره وجود داشته است. اين كسري را در سال ٨٩ هم مي‌توان ديد. فقط ارقام كمي متفاوت‌تر بوده است. در اين سال درآمد سالانه هر خانوار ٩ ميليون و ٢٢٩ هزار و ٦٩٧ تومان بوده كه ماهانه ٧٦٩ هزار و ١٤١ تومان برآورد مي‌شود. در مقابل هزينه سالانه خانوار ١٣ ميليون و ٤٥٤ هزار و ٣٢١ تومان و هزينه ماهانه خانوار يك ميليون و ١٢١ هزار و ١٩٣ تومان بوده است. بر اساس اين ارقام ميزان كسري هر خانواده براي تامين مايحتاج ماهانه خود ٣٥٢ هزار و ٥٢ تومان محاسبه مي‌شود.

هزينه خوراكي‌ها كم شد

يكي از نكاتي كه از سوي اقتصاددانان به عنوان آيتمي كه سطح رفاه اقشار متوسط و پايين‌تر را تحت تاثير قرار مي‌دهد؛ افزايش هزينه خوراكي‌هاست. از آنجا كه سهم خوراكي‌ها از ساير هزينه‌ها مانند كفش و كيف، پوشاك و تفريح و... در طبقات متوسط و ضعيف جامعه بيشتر است؛ رشد قيمت خوراكي‌ها به عنوان يك آيتم براي تغييرات سطح رفاه خانوار در نظر گرفته مي‌شود. در سال ٩٣ كاهش كمتر قيمت خوراكي‌ها نسبت به ديگر گروه‌هاي هزينه‌اي به عنوان يك نشانه مثبت براي سطح رفاه خانوارهاي كم‌درآمد تلقي مي‌شود به اين مفهوم كه با توجه به اينكه خوراكي‌ها در سال ٩٣ تنها ١/٨ درصد افزايش قيمت داشته است؛ خانوارهاي با درآمد كمتر قدرت خريد خود را به اندازه سال‌هاي قبل از آن كه هزينه‌هاي خوراكي بالاي ٣٠ درصد رشد داشت؛ از دست نداده‌اند و توان خريد خوراكي‌هاي بيشتري را در سال به دست آورده‌اند. تداوم اين روند مي‌تواند به معني آن باشد كه در درازمدت و مثلا با ادامه روند رشد كم در هزينه خوراكي‌ها طي ١٠ سال مي‌توان انتظار بهبود سطح رفاه خانوار را داشت.

* اعتماد