استاد جعفر دیناروند - رئیس مرکز بررسی های اجتماعی ایران اُنا: تاسیس کارخانه های مختلف و نیز استفاده از فلزات متفاوت در ساختن ظروف و وسایل زندگی همراه با آسان سازی استفاده و در واقع رسیدن به رفاهی که آدمی همیشه خواستار آن بوده، موضوع را به نکته ای به نام صنعت هدایت می کند.این کلمه که بیشتر از اینکه معنایی واقعی داشته باشد دارای معنایی مجازی است و مترادف با دود و کارخانه و سرو صداست.در واقع می توان صنعت را با ساختن و تبدیل نمودن مترادف دانست که بر این اساس انواع صنایع کشاورزی، تولیدی،غذایی و امثال آن مورد نطر قرار می گیرند.

دیروز:جایگاه صنعت در تاریخ شوش با اکتشافات باستان شناسی برجستگی بیشتری می یابند.در دوران پیش از تاریخ انواع مفرغ هایی که یافته شدند و در سرزمین شوش مورد استفاده قرار گرفتند موید تاثیر صنعت در زندگی مردم بوده است.انواع نیزه هایی که در اکتشافات پیدا شدند در حداقل شکل ممکن یادآوری مردمی است که با استفاده از فلزات به تغییر و تحولات صنعتی رسیده اند و در همین راستا داشتن شغل هایی مانند آهنگری و یا مسگری نیز همین تایید را به اثبات می رساند.

در دوران باستان شهر پیشه وران که امروز در بالای تپه ها خودنمایی می کند دقیقا نشان دهنده ی توجه ی شوشیان به این صنعت بوده است.انواع سکه های دوران ساسانی و هخامنشی و نیز دوران اسلامی نشان دهنده ی رونق صنعت در آن بوده است.تا دیروز نه چندان دور و با بارش های تند زمستانی بچه های شوش بر روی تپه ها ،سکه هایی را می یافتند که خارجی ها آن ها را به قیمت بسیار ناچیز از آن ها می خریدند و به کشورشان می بردند.

اخیرا هم در میدان معلم و در ابتدای تپه های باستانی و در هنگام حفر جوی مجموعه ای از انواع جنگ افزارهای فلزی یافت شدند که این نشان دهنده ی پیشروی شوشی ها در این صنعت بوده است.انواع خمره های طلا و نقره که بسیاری از قدیمی های شوش آن ها را با چشم دیده اند و نیز در کشفیات باستان شناسان فرانسوی،از دل خاک ها به خارج از کشور منتقل شدند تاییدی بر این ادعاست.دیروزی که به دوران اسلامی مربوط می گردد و رویداد شناخت بارگاه حضرت  دانیال به وسیله ی موسی اشعری و یافتن مجموعه ای از طلاجات و نیز تابوت پیامبر نشان دهنده ی رونق صنعت بود.

در شوش جدید صنعت کارخانه ای دارای چندین شکل بوده است.ابتدا باید به صنعت ساختمان اشاره نمود که در آن انواع کوره های آجر پزی حتی در کنار بارگاه دانیال فعالیت می کردند.آجر توکل که در اطراف شوش فعال بود انواع مختلفی از مصالح را تولید می کرد.در دو روستای عمله ی سیف و تیمور این کوره ها در تلاش بودند تا چهره ی شهر را متغییر سازند.دو کارخانه ی تبدیل گندم به آرد که هنوز اثرات آن ها موجودند و نیز دستگاه آسیاب شاورر نیز در این راه فعالیت می کرد.

جالب ترین نکته در مورد کارخانه های آجر می توان به تاثیرات بسیار اندک آن ها بر محیط زیست اشاره نمود.سوخت کوره ای باعث کامل سوزی می گشت و کمتر دود زا بود.کوره های سنتی تبدیل چوب به زغال در درون بیشه زار کرخه بسیار فعال و البته کمتر مضر بود.تولید انواع زغال و فروش آن ها به استان های مجاور یکی از راه های درآمدی مردم شوش بود.

در دهه ی چهل و با تفکر ایجاد کارخانه ی نیشکر هفت تپه صنعت شوش شکلی مدرن به خود گرفت.فعالیت های مستمر این کارخانه و تولید انواع شکر و ملاس و نیز الکل از آن ،راه را برای تبدیل نمودن شوش به یکی از قطب های صنعتی ایران هموار ساخت.در کنار این کارخانه شرکت کاغذ سازی پارس به منظور تامین کاغذ مورد نیاز کشور راه اندازی شد و عملا شوش را به شهری صنعتی و کارگری تبدیل نمود به طوری که زمان خوابیدن را تحت تاثیر خود قرار داد.

نیاز به نیروی انسانی حتی با نصب بلندگوها بر روی وانت بارها برای دعوت مردم به کار به حدی بود که جمعیت شوش قادر به تامین نیرور نبود و از شهرهای اطراف و دور و نزدیک و حتی سایر استان های ایران نیرو به شوش وارد و این شهر  را به شهری مهاجر پذیر تبدیل نمود.کارخانه های نیشکر و کاغذپارس مایه ی مسرت مردم گردید.

گویی شوش با این همه استعداد قادر به توقف نبود.ورود شرکت های خارجی کشاورزی با شناخت قابلیت های خاک و آب به حدی بود که شرکت بین المللی کشت و صنعت ایران یا هاوایی که به وسیله ی آمریکایی ها اداره می شد وارد فعالیت ها گردید و انواع محصولات کشاورزی،ساخت محیط هایی برای صنایع تبدیلی در اطراف شوش و روبروی شهرک سلمان آغاز گردید.

در این میان نیاز به صنایع لبنی و نیز تبدیل قند مد نظر قرار گرفت و در دهه ی پنجاه شرکت قند در ابتدای ورودی شوش تاسیس گردید و منظور اساسی آن جوابگویی به تولیدات چغندر قند در منطقه بود.این کارخانه به پیشنهاد آمریکایی ها و برای کاهش فاصله میان شوش و اهواز به منظور انتقال چغندر ایجاد گردید.طراحی خط آهن برای انتقال مازاد چغندر از مزارع شوش به اهواز از دیگر اقدامات مربوط به صنایع بود.

در کنار این فعالیت های صنعتی تفکر استفاده از انواع تولیدات لبنی گاوداران و گاومیش داران نیز ثمر داد و کارخانه ی شیر در شوش تاسیس گردید.البته علت اصلی آن تاسیس دو واحد صنعتی دامداری یعنی گوسفندداری و گاوداری به وسیله ی شرک هاوایی بود.فعالیت های صنعتی شوش به قدری وسعت یافت که عملا دو صنعت کشاورزی و کارخانه ای قطبی مهم برای کشور شدند.وضعیت این صنایع تا سال پنجاه و هفت بسیار عادی و در شکلی مورد پسند ادامه داشت.با پیروزی انقلاب و جوان بودن آن و بیرون رفتن خارجی ها از شوش و تعطیلی کارخانه ی قند و نیمه کاره شدن کاغذ پارس و نیز کار نه چندان مفید نیشکر و انحلال شرکت هاوایی همه چیز شادمانی خود را از دست داد.

 امروز:وضعیت امروز صنعت در شوش برای ما شادی کننده نیست.اثری از کارخانه ی قند نیست.کارخانه ای که می توانست جوابگوی تولیدات کشاورزان و رونق چغندر در منطقه باشد و با اشتغال بومی های شوش، شادابی را به ارمغان آورد، باعث مشکلات فراوانی برای مردم شد و بسیاری از مردم و شاغلان را عملا به سمت بیکاری و فقر هدایت نمود.

کارخانه ی کاغذ پارس با تپش کندی روبرو گردید و در نهایت ضمن نیمه تعطیل شدن به بخش خصوصی فروخته شد و اینک از فعالیت آنچنانی دوران قبل خبری نیست.حقوق ها با تاخیر چندماهه پرداخت شدند و نیروهای ماهر قبل از زمان بازنشستگی خود را از آن کارخانه خارج ساختند.وضعیت امروز کارخانه ی کاغذپارس تنها نشانی از آن است و حقوق های کم و زمان های کار زیاد، انسان را به دوران برده داری می کشاند.

وضعیت طرح از آن بدتر است و نمی دانم دولت های قبل، از انحلال ها به دنبال چه بودند؟ بیکاری در منطقه بیداد می کند و جوانان این شهر از صنایع خود عایدی ندارند.شرکت شیر پگاه هم زیان ده شده و بعید نیست تا آن نیز تعطیل شود.ما وضعیت امروز را فاجعه ای بزرگ در حق مردم دوست داشتنی شوش می دانیم.نه از آن عظمت ابتکارات دوران های تاریخی و باستانی خبری هست و نه دوران خوش شوش جدید تداعی کننده ای را در خود می یابد.صنعت شوش به خواب بدی رفته نمی دانم شاید در کماست.

فردا:از سختی های دیروز که بگذریم امیدی به فردا داریم.ما برای فردای صنعت شوش تنها به استعدادها تکیه داریم.شوش دارای قابلیت های بزرگی برای توسعه ی صنعتی است.در بخش کشاورزی به همراه انواع تولیدات می توان از صنایع تبدیلی استفاده نمود و یک بار دیگر بیکاری را در این بخش به صفر رساند.ابتکاراتی لازم است و اختراعاتی کارساز خواهد بود.کار را باید به کاردان داد.

بچه های شوش باید کارها را به دست گیرند و رهبری پیشروی در صنعت را در اختیار داشته باشند.این حقیقت که با حرف نمی توان به تعالی رسید را باید دیگران درک کنند.ما با کارهای کاغذی و مسئولینی عیر بومی قادر به پیشرفت نخواهیم بود.همین فرزندان دیروز شوش بودند که صنایع کوچک و بزرگ را مدیریت نمودند.با اینکه مدرک دارانی چندان وسیع در اختیار نداشتند توانستند با سایر استان ها رقاتبت کنند اما اینک به حاشیه رفته اند.

صنعت شوش جزئی جداناپذیر از خصوصیت شهر است.نمی توان با انواع دستورات خارج از فرهنگ شوش به توفیق دست یافت.تغییر نگرش های بومی به غیر آن خطرناک است.ما صنایعی را می خواهیم که زمینه های آن در شوش مهیاست.نوشابه سازی گرچه بد نیست اما ما بهتر از آن را داریم ومعادن مختلف شن و ماسه، انواع چوب های طبیعی، صنایع غذایی خصوصا با داشته های درون شاوور و کرخه، نیشکر، کاغذ پارس، شرکت الکل سازی، کاغذ های نظافتی، انواع محصولات کشاورزی، انواع خوراک دام و به تبع آن ایجاد دامداری ها و صنعت گوشت و امثال آن تنها بخش هایی از صنعت آینده ی شوند.باید از خواب خوش بیرون آمد و با عمل شوش را به یکی از بزرگ ترین محیط های تولیدی ایران برای صادرات تبدیل نمود به شرط آنکه تنها به قابلیت های واقعی آن توجه شود و از بدل سازی های فریبنده دوری جست.