استاد جعفر دیناروند - رئیس مرکز بررسی های اجتماعی ایران اُنا: مسکن یکی از وازه های انسانی برای معنا بخشیدن به زندگی سالم است.آدمی از روزی که در این دنیا وارد شد سعی کرد تا برای خود سرپناهی بسازد و به همین دلیل غارها را کشف و در درون ان ها سکنی گزید.نقاشی های برجای مانده از انسان های قدیم نشان دهنده ی خانه گزینی او در غار بوده است.با گذشت زمان وآسودگی خاطر آدمی شکل مسکن خود را تغییر داد و از درون غارها به جنگل ها پناه برد و به دنبال آن به دشت ها مهاجرت نمود.شوش شهری تاریخی و بزرگ برای خانه گزینی مردمان خود از مراحل مختلف گذر نمود تا بدین جا رسید.

دیروز:در دوران قبل از تاریخ یافته های باستان شناسی نشان می دهد که غار نشینی در شوش وجود نداشته است.این نکته که شوشی ها نتوانستند در غار زندگی کنند بدین دلیل است که اصولا غاری در شوش وجود نداشته است.در این میان و با توجه به نوع کسب و کار شوشی ها می توان نتیجه گرفت که اولین شکل از ساختمان سازی آن ها نوعی خانه های ساخته شده با انواع درختان بود.

کپر نشینی یا استفاده از این شکل از مسکن به این دلیل می تواند درست باشد که نیزارهای فراوانی خصوصا در اطراف کرخه و شاوور به صورت خودرو وجود داشته و نیز انواع چوب هایی که در بیشه زار موجود بود می توانست کامل کننده ی محل زندگی باشد.نوشته های تاریخی اشاره ای به چادرنشینی ندارد.این نکته می تواند درست باشد زیرا اختراع پارچه در آن زمان امکان پذیر نبود و شاید نوعی لباس با استفاده از پوست حیوانات خصوصا گوسفند توانسه باشد تا سرپناهی ایجاد نماید.

در دوران باستان وضعیت به شکل قبل نبود.شوش اولین شهر جهان و سازنده ی کاخ های بزرگ و مسکن های قابل قبولی بود.شکل ساختمان ها در آن نشان می دهد که بلندی آن ها به دلیل نیاز به تغییرات آب و هوایی در درون کاخ ها و نیز روشنایی بیشتر بود.ساختمان هایی که در نوشته های برجای مانده نشان دهنده ی زجر کارگزان در انتقال سنگ ها و تراشیدن آن ها دارد.

آتش زدن کاخ ها در زمان حمله ی اسکندر به شوش نشان دهنده ی این نکته است که مصالح قابل اشتغالی نیز به کار رفته بود.به نظر می رسد که چوب و پارچه نقش مهمی در تزیین و ساخت داشتند.خانه های سایر افراد این چنین نبود.باقی مانده ی خانه های صنعتگران و پیشه وران نشان دهنده ی به کارگیری سنگ های تزیین نشده است.

در دوران اسلامی هیچ اثری از تغییرات یافت نشد.تپه های باستانی به همان شکل برجای ماندند و تنها مقبره ی دانیال دارای ساختمای گلی همراه با اجر بود که یک بار نیز با سیل از بین رفت.موسی اشعری در تاریخ این مقبره را با نام اتاقکی یافتم ذکر می کند و مشخص است که وسیع نبود.

در دوران شوش جدید ابتدا مردم به صورت چادرنشینی و البته در کنار دو رودخانه ی شاوور و کرخه می زیستندو سپس شکل چادر نشینی را که گرمای زیادی تولید می کرد ، به کپر نشینی تغییر دادند.در پایین شهر مکانی که امروز فلکه ی شهدا نام دارد آتش گرفتن کپر ها دلیلی گشت تا مردم شکل دیگری از ساختمان سازی را آغاز نمایند.

اولین شکل از ساختمان سازی در شوش به شکل کاروان سرا ها بود که تصاویر آن ها موجود است.در این ساختمان ها که با نام بانیانشان شناخته می شدند در روبروی آن مغازه ها قرار داشتند که به کار داد و ستد می پرداختند و در پشت آن ها خانه های مسکونی بود که معمولا گنجایش چندین خانواده را داشت.اتاق های مختلف با گل و مقداری آجر نشان های معین ان ها بود.برق و اب وجود نداشت و مردم از آب شاوور یا چاه های حفر شده استفاده می کردند و فانوس روشنایی آن ها را تشکیل می داد.

با ورود دولت به شوش دستور برای انتقال کاروانسرا ها آغاز گردید و به صورت تشویقی از مردم خواستند تا خانه هایی را نزدیک دعبل خزائی بنا کنند و بدون دادن مالیات آنجا را رونق بخشند که موفق نشد.مردم با کسب اجازه از حرم دانیال در اطراف خانه هایی را ساختند که در آن خبری از حمام نبود و توجه ی مردم تنها به حمام عمومی شهر بود که در اطراف حرم قرار داشت.ابتدا این خانه ها نیز فاقد توالت بودند.

در ساخت خانه ها تفکری برای گرما وجود نداشت مگر استفاده از گل و نیز مسطح نمودن پشت بام ها برای خواب های شبانه که با آبپاشی این مشکل را حل کردند اما برای مغازه ها که از پشت بام ها استفاده نمی کردند شکل گنبدی آن و پرکردن فضای میان آن ها را با کاه گندم چاره ساز گردید و گرمایی از بالا به پایین منتقل نمی شد.در آن زمان خبری از خانه های دو طبقه نبود.

اولین خانه های مجلل شوش در خیابان امروز شوش یعنی شریعتی ساخته شد.در آن زمان چند فرد پول دار با استفاده از مهندسین شهرهای بزرگ اقدام به ساختن چهار دستگاه خانه ی شیک نمودند که بعدا نام آن خیابان به چهار دستگاه نیز تغییر یافت و هنوز هم به همین نام مشهور است.خانه های شوش کم کم از شکل گلی به آجری_گلی و سپس آجری سنتی که از تولیدات کوره های شوش بود متغییر گردید.

اولین خانه هایی که با آجر قرمز ساخته شدند در بالای شهر بودند.با تقلید از شهرهای شرکت نفتی این خانه ها ساخته شدند و جالب اینکه هیچ خانه ای از شکل مسطح بودن پشت بام ها متغییر نشد.در خانه های گلی پشت بام ها گل اندود می شد و امروز به شکل جدیدی انجام می گیرد.

امروز:خانه های امروز شوش اثری از دیروز ندارند.نه کپری یافت می شود که انسان به یاد گذشته افتد و نه خانه ای گلی برای ثبت خاطرات باقی مانده است.شکل بزرگ خانه های قدیم شوش به ابعاد کوچک تر تقسیم شده و برخلاف سابق که دو عامل تپه ها و شاوور باعث عدم گسترش می شد بسیار وسیع شده است.خانه های امروز شوش از حالت سنتی به آپارتمان سازی تغییر شکل داده اند که هیچ توجیهی برای این نوع ساختن ها نیست مگر افزایش جمعیت و کمبود زمین های مسکونی که به نظر نمی آید فعلا در شوش قابل قبول باشد.

رونق بنایی و اشتغال زایی که زمانی در خانه سازی شوش رایج بود و دانش آموزان تابستان خود را با کارکردن در خانه سازی به درآمدزایی می گذراندند دیگر خبری نیست.بساز و بفروش گلوی ساختمان سازی شوش را می فشارد.آپارتمان ها که روزی در شوش بیگانه تر از همه بودند خودنمایی می کنند.بدیهی است که شکل ساختمان سازی امروز شوش تنها زیان آوری برای سنت ها و عرف پاک مردم دارد.

فردا:نمی دانیم که فردای ساختمان های شوش چه خواهد شد اما نیک می  دانیم که شوش همان شهر گرم دیروز و شاید گرم تر از گذشته است.ساختمان سازی به سبک همدان و تهران کاملا غلط است و آینده ی شوش را با خطرات فراوانی روبرو می کند.آینده ی ساختمان سازی شوش باید تابع آب و هوای آن باشد.آپارتمان های کوچک و محقر تنها مشکلات مردم شوش را افزایش می دهند.آینده باید همراه با آرامش باشد.به نظر می رسد که مالیات های گزاف امروز شهرداری راه را برای محقر سازی مهیا می نماید.

آینده ی ساختمان سازی شوش باید مدرن ترین شکل ممکن را برای پاسخگویی به نسل ها داشته باشد.باید در نقشه های خانه سازی تجدید نظر شود.باید در خانه های فرزندان اینده ی ما کتابخانه ،اصلی برای توفیقات باشد.سالنی برای تفریح و ورزش هرچند متوسط باید پیش بینی شود.به نظر می رسد که عدم وجود ابتکارات و خلاقیت ها در نظام مهندسی شوش و توجه ی بیش از حد به پول و درآمد آینده را برای فرزندان ما تاریک تر از امروز نماید.