استاد جعفر دیناروند - رئیس مرکز بررسی های اجتماعی ایران اُنا: شوش به عنوان شهری که دارای سابقه تاریخی طولانی در گذشته است مانند بسیاری از شهرهای ثروتمند دنیا طعمه ی لذیذی برای راهزنان و افرادسود جو بود.شوش در تمام این دوران ها با انواع نزاع ها و گاه جنگ های کلاسیک روبرو گشت.بررسی درگیری ها و به شکل شدید تر آن جنگ های دوران باستان و نیز جنگ تحمیلی عراق فرصتی است که ضمن نگاه به این رویدادها مخاطبان را با آگاهی هایی بیشتری مواجه سازد.انواع مختلف درگیری ها از کوچک ترین آن ها که معمولا در درون روستاها و شهرهای کوچک روی می دهند تا بزرگ ترین که به سایر مناطق کشور سرایت می نمایند برای امروزیان و نیز فردائیان قابل ارائه و دانش دهی است.

دیروز:در دوران پیش از تاریخ به دلیل اینکه شوش محل تلاقی دو تمدن بزرگ یعنی بین النهرین و نیز عیلام بوده و از نظر استراتژیک دارای موقعیتی خاص گشته مورد تهاجم بسیاری از اقوام و طوایف آن زمان قرار داشت.در این دوران جنگ های محدودی در شوش به وقوع پیوست که نتیجه ی آن از بین رفتن بومی های اصیل شوش در آن زمان بود.یافته های باستان شناسی نشان دهنده ی از بین رفتن مردمانی است که بیشتر از اینکه طعمه ی آب و هوای بد باشند، از بین رفته ی درگیری ها خصوصا با راهزنان بودند.

در دوران باستان بزرگ ترین ناکامی شوشی ها حمله ی اسکندر به آن بود.در این رویداد کاخ آپادانا طعمه ی حریق گشت و سربازان بی رحم اسکندر شهر را غارت کردند.بدون شک تاریخ آن زمان گویای توحش حمله کنندگان بود.اینکه دلایل این حمله چه بود؟ باید به تاثیرات آن اشاره نمود که ثروت ملی ایران را که در شوش قرار داشتند و بنا بر روایات مختلف شترها طلا و جواهرات بود، به یغما رفت.

آخرین یافته های باستان شناسی در شوش که مربوط به سال نود و سه می باشد، باقی مانده ی انواع نیزه ها و شمشیرهای در درب ورودی شهر نشان دهنده ی درگیری شوشی ها با مهاجمان بود.شاید این اثر نیز مربوط به یکی از جنگ های ایران با همسایگان باشد که به طور قطع بیان نشد.

تصرف شوش در دوران اسلامی هم یکی دیگر از رویدادهای جنگی است.شوشی ها که در قلعه ی معروف خود که تا قبل از انقلاب اثرات آن باقی بود،موضع گرفته بودند ،با مقاومت خود مهاجمان را ناامید نمودند اما از طریق یکی از راه های مخفی قلعه که بعدا مشخص شد از طرف یکی از سربازان درون قلعه به مهاجمان نشان داده شده بود شوش به تصرف درآمد.

ورود موسی اشعری به شوش گرچه در رویدادها به عنوان جنگ مطرح نشد اما شناسایی مقبره ی دانیال (ع)و بردن اشیای قیمتی در آن و نیز نوعی غنیمت یابی را می توان از نوع حمله برشمرد.البته در این باب از کشت و کشتار سخنی نیامد.

در دوران شوش جدید انواع درگیری ها و جنگ ها روی داده است.شاید مهم ترین آن ها مربوط به مرگ علمیردان خان فیلی باشد که به وسیله ی مهاجمان در شوش به قتل رسید.بعضی آن را نوعی تصفیه ی خانوادگی نامیدند و برخی نیز آن را جنگی تمام عیار ذکر کردند.مرحوم علیمردان خان فیلی پدر سیف الله خان فیلی است.

درگیری های راهزنان در شوش در دوران جدید همیشه وجود داشته است.در هنگام حفاری ها ،راهزنان به کمپ های فرانسویان حمله کرده و انواعی از لوازم آن ها را به تاراج بردند.در یک مورد که در کتاب سفرنامه ی دیالافوا آمده میان مهاجمان و کارگران حفاری که ایرانی بودند ، مهاجمان با اسلحه و کارگران به بیل و کلنگ مسلح بودند، درگیری شدیدی روی داد که نتیجه ی آن مرگ یکی از مهاجمان و فرار آن ها بود.

راهزنان در این مقطع به طور مستمر به بازار حمله می کردند.در میان راه نیز در میان بیشه زارها مخفی و کاروان هایی را که از طریق شوش به سمت مرز عراق خصوصا حمل کنندگان تابوت ها ،مورد تهاجم قرار می دادند که در یک مورد حمله به فرانسویان در هنگام انتقال جعبه های تاریخی قابل تایید است.

وجود فردی که به حطه معروف بود بارها از طریق بزرگان به عنوان حمله کننده معرفی  شد.در دهه ی پنجاه نیز وی با حمله به شوش و البته با نیت خانوادگی پسر عموی خود را در کنار آب شاوور در منطقه ای که امروز احمدآباد نامیده می شود،کشت.درگیری های ژاندارمی وقت در همین دهه با راهزنان در بیشه زار شوش منجر به قتل یکی از آن ها گردید که نیروهای دولتی جنازه ی وی را در میان شهر گرداندند و البته آن را به پشت ماشین ارتشی کشان کشان تا قبرستان آخراسفالت منتقل نمودند.

در دهه ی چهل نزاع های طایفه ای در شوش فراوان بود.در مناطق عشایر نشین و البته میان خود این نوع نزاع ها فراوان بود.استفاده از اسلحه در مناطق نزدیک به مرز بیشتر بود.در دو روستای معروف آن زمان شوش یعنی عمله ی تیمور و سیف نزاع های طایفه ای با سنگ و چماق انجام می گرفت.استفاده از انواع اسلحه های جنگی و درگیری های منجر به قتل در همین دهه بسیار گشت.

در مهم ترین رویدادهای جنگی اخیر باید به حمله ی عراق به ایران اشاره کرد که در اولین روزها شوش از آن بی نصیب نگشت.اواخر شهریور ماه آغازین این جنگ هشت ساله بود.بمباران میگ های عراقی ابتدایی ترین آن در شوش و در پشت کارخانه ای که آن زمان یخ سازی می کرد روی داد که خانه های مسکونی را بمباران و منجر به شهادت چندین نفر گردید.

حملات خمپاره ای، توپ خانه ای ،گلوله باران منازل و در نهایت تخریب شهر از جمله  تاثیرات منفی جنگ بر مردم بود که تمام شهر تخلیه و افرادبه صورت سردرگم به بیابان ها پناه بردند.بسیاری از مردم بیگناه کشته شدند و رژیم بی رحم صدام تا عملیات فتح المبین که باعث آزادی شوش از تیررس گردید شوش را مورد حمله قرار داد.صدامیان تا رودخانه ی کرخه نیز پیشروی کردند اما نیروهای مردمی شوش به همراه افراد کمکی روبروی آن ها مردانه ایستادند و البته که شهدای بسیاری را تقدیم نمودند.

امروز:در شوش امروز گرچه خبری از نزاع های دهه ی چهل از نظر شدت نیست اما هنوز هم از بین نرفته است.روزانه اختلافاتی را گزارش می دهند و در چندین نوبت درگیری های منجر به قتل با اسلحه خصوصا در روستاهای نزدیک تر به مرز گزارش می شود.علت عمده ی این نوع نزاع ها، اختلافات خانوادگی و ناموسی و نیز اختلافات ملکی است.

در شوش از این نوع نزاع ها به ندرت یافت می شود.شهرنشینی بیشترین تاثیر را در زدودن باورهای منفی داشته است.شوش امروز بیشتر نزاع ها را به شکایات تبدیل می نمایند و از طریق قانون و دادگستری به حل و فصل موارد می پردازند.البته این بدان معنی نیست که در شوش خبری از تیراندازی نیست.

هنوز باورهایی در میان شوشی ها وجود دارد که منشا آن ها تصورات روستایی است.مسئله ی تهدید برای گرفتن دیه یکی از این نزاع هاست.گاه دیده می شود که با اسلحه به سمت خانه ای تیراندازی می شود تا بدین شکل هشدار دهند که دیه و حق آن ها باید داده شود.حتی از این بدتر نیز مشاهده شده که برای گرفتن رضایت برای عدم اجرای حکم اعدام از این راه استفاده می شود.

فردا:شوش فردا نباید متصل به باورهای امروزیان باشد.فردای شوش اگر به همین شکل ادامه یابد امیدی به زدودن باورهای غلط وجود ندارد.شوش فردا تابع قانون باشد آرامش بهتری می یابد.استفاده از اسلحه برای نشان دادن شجاعت نوعی انحراف از مسیر انسانی است.

از نظر ما توفیقاتی در آینده برای تبدیل نمودن احساسات به تعقل وجود دارد و آن افرایش تحصیل کرده های شهر و غلبه ی آن ها بر بیسوادان است اما باز هم این امیدواری کامل نیست.حتی در میان تحصیل کرده ها نیز یافت شده که قومیت و تعصبات گل کرده و بر تفکرات غلبه یافته اند.ما آینده ی درگیری ها شوش را تنها کند شدنی می دانیم که پاسخگوی نیازمندی های آرامشی مردم نیست.

اگر آینده ای همراه با آسایش را در برنامه ریزی های خود جای دهیم باید وسایل آن را نیز داشته باشیم.در این میان راه برای آینده ی آرامش دهنده باز است اما وسایل آن را همه کس و به همه طریق درک نمی کنند.راه یابی برای پرکردن خلا های تولیدی نزاع ها یکی از تفکرات برجسته ی اهل علم در توفیقات آینده ی بی نزاع شوش خواهد بود.