استاد جعفر دیناروند - رئیس مرکز بررسی های اجتماعی ایران اُنا: زندگی انسان ابتدا با غار نشینی شروع شد و این به دلیل عدم پیشرفت آدمی در تمدن و استفاده ی درست از امکانات با توجه به ناکارآمدی رفتار ها بود.کم کم با رشد آدمی در زمینه تغییر سازی ،شکل هایی از زندگی آغاز گردید که قدیمی ترین آن ها تشکیل روستا ها در سطوح مختلف بود.روستا سازی به دلایل فراوانی ایجاد گردید و مردم قبل از اینکه شهر نشینی را تجربه کنند در دوران روستایی زندگی کردند.شوش مانند سایر مناطق ایران و جهان دارای روستاهای متفاوتی بود و هنوز ادامه ی این تفکر نمادهای خاصی را مطرح می نماید.بررسی زندگی روستایی در شوش به مطالعات فراوانی نیازمند است.

 دیروز:شوش در قبل از تاریخ دارای زندگی شبیه به روستا ها بود.در آن زمان مردم از دو راه عمده کشاورزی و دامداری امرار معاش می کردند و این دو نشان دهنده ی زندگی روستایی است.مهم ترین نکته در این رابطه مربوط به انسان هایی است که در آن می زیستند که مطالعات ما نشان می دهد که بومی های آن زمان از بین رفته اند.

 این مطلب که شوش قبل از تاریخ دارای زندگی روستایی بوده قابل قبول است زیرا شوش به عنوان مرکزی شهری و در واقع اولین شهر جهان در دوران باستان ایجاد شد.البته باید در ادامه ی این بررسی میان شوش و روستاهای اطراف یک تمایز ایجاد نمود که در دوران پیش از تاریخ این وضعیت حاکم نبود.شوش تنها روستایی مانند سایر روستاها بود.

 در دوران باستان شوش پایتخت بود اما در اطراف آن کمترین آثاری که تایید کننده ی وجود روستا در آن باشد وجود ندارد.شاید بتوان گفت که زندگی در شوش در این دوران تنها محدود به شهر بود.پایتخت زمستانی آن نیز دارای معنایی خاص است.بنابراین در دوران باستان که شوش دارای تمدنی جهانی بود روستاها نمی توانستند نقشی عمده داشته باشند.علاوه بر آن زندگی شهر نشینی شوش از روستا ها آغاز نشد بلکه به طور مستقیم به پایتختی تغییر وضعیت داد.

مهم ترین نکته در مورد روستاهای شوش مربوط به دوران بعد از خموشی شوش است.مطالعات ما نشان می دهد که در اطراف شوش قبل از تشکیل جدید روستاهای فراوانی وجود داشته اند.این خط سیر تا مرز عراق نیز ادامه داشته است.روستا بودن شوش جدید قبل از تشکیل هم تایید کننده است.شوش تنها با محوریت مقبره ی حضرت دانیال(ع) معروفیت داشت اما مانند سایر مناطق شهری از روستا بودن گذشت و سپس به شهر تبدیل گردید.

 روستاهای شوش دارای دو شکل عمده بودند.اول روستاهایی که به مرزهای عراق نزدیک بودند و تقریبا نزدیک به آن قرار داشتند و عمدتا عرب زبان بودند و این استمرار تا نزدیکی های اهواز نیز می رسید.دوم روستاهایی که به مرز دو استان لرستان و ایلام نزدیک بودند و لرزبان بودند.هر دو شکل تقریبا مانند هم بودند.محوریت در روستاهای عرب زبان شیوخ و در لر زبان ها خوانین بودند.

 شیخ ها علاوه بر رهبری دارای نقش قاضی و حل کننده ی اختلافات را نیز داشتند و سنت ها و عرف ها را اینها تایید یا رد می کردند.در خوانین هم همین وضعیت وجود داشت.روستاهای لر زبان تحت رهبری خان به فعالیت های خود ادامه می داد و مسئول رسیدگی به شکایت نیز او بود.

 در هر دو شکل از روستاهای شوش یعنی عرب زبان و لر زبان مسئله ی طایفه نیز نقشی عمده داشت.روستاهایی که بیشتر به هم نزدیک بودند و فامیل های یکسانی را در خود جای می  دادند.به ندرت اتفاق می افتاد که لری دز روستا عرب زبان و یا عربی در روستا ی لر زبان سکنی گزیند و اگر اتفاق می افتاد تحت حمایت قرار می گرفتند.

نام روستاها بیشتر از اینکه تحت تاثیر منطقه باشند متاثر از نام بزرگان آن بود.روستاهای عرب زبانی مانند بیت خلف، بیت طالب، بیت حنکوش و یا آبادی داوود، آبادی باقر، عمله سیف و امثال آن واقعیتی انکار ناپذیر بودند.درآمد این روستاها بیشتر از کشاورزی یا دامداری بود.خان و شیخ از این درآمدها سهمی داشتند و بیشتر در هنگام برداشت محصولات یا از دام ها این سهم منتقل می شد.

 تعداد روستاهای شوش بسیار فراوان تر از سایر مناطق خوزستان بود.تقریبا در اطراف شوش روستایی دائمی وجود نداشت و به صورت فصلی ایجاد می گردید.دو روستای عمله ی  غلامرضا خان که بعدا به تیمور تغییر نام داد و عمله ی سیف به دلیل کاوش های باستان شناسی تشکیل گردیدند و عمر آن ها از تشکیل شوش جدید طولانی تر است.

امروز:روستاهای امروز شوش تقریبا شکل اولیه ی خود را از دست داده اند.تبدیل آن ها به شهرک های جدید یکی از تغییرات عمده است.گرچه در مناطق دور دست هنوز روستاهایی به شکل قدیم یافت می شوند اما با انتقال امکاناتی مانند آب و برق و گاز و نیز آسفالت جاده ای روستایی و درونی آن ها شکل جدیدی به خود گرفته اند.شیوخ مانند سابق دارای نفوذ نیستند و بیشتر مردم دارای سواد گشته اند.نام بسیاری از روستا ها از سنتی بودن به جدید تغییر یافته است.از حال و هوای روستاها چندان خبری نیست.مردم با انواع امکانات با دنیای خارج در ارتباطند و کسانی که تا دیروز به نان شب محتاج بودند و کشاورزی در آن رونقی نداشت امروز دارای ثروت های هنگفتی هستند.

روستاهای امروز شوش در حال کاهش شدید هستند.به تبع چنین وضعیتی روابط نیز دچار تغییرات شگرفی شده اند.رفتارهایی که تا دیروز مبین پاکی و درستکاری بود امروز آن طراوت را ندارد.خواسته های روستاییان هر روز افزون تر می گردند و درخواست ها برای گسترش انواع امکانات افزایش می یابند.

فردا:به نظر می رسد که آینده ی روستاها در شوش نابودی شکل قدیم باشد.باید روستاها را دوباره شهرک دید.شکل و شمایل ساختمان سازی متغییر تر می گردد و مهاجرت ها به شوش که زمانی شدت زیادی داشت کاملا متوقف گردد.رفتارهای صادقانه در آینده فراموش و بیشتر مردم در فکر کار و کسب خود باشند.کشاورزی از شکل پاک و سالم به درآمدزایی به شکل های ناصحیح تبدیل و در نتیجه انواع بیماری های تولیدی به وسیله ی آن ها افزایش یابند.

 تولیدات دامی از شکل روستایی و سنتی که زمانی مبین تلاش های مردم برای درآمد زایی بود به شکل ضنعتی و مصنوعی تغییر جهت دهد.دیگر از صداهای گوسفندان و نعره ی گاومیشان خبری نخواهد بود.مرغ های محلی به سفید تبدیل و تخم مرغ های آن ها به شکلی کارخانه ای درمی آیند.روستاهای فردای شوش اصلا روستا نخواهند بود.نان محلی در آینده تنها آرزویی برای پیشینیان و بهانه ای برای ثبت خاطره ها خواهند بود.شوش روستایی دیگر در منطقه ی ما نامی نخواهد داشت.