استاد جعفر دیناروند - رئیس مرکز بررسی اجتماعی ایران اُنا: علمی که در مورد مردمان هر منطقه به مطالعه می پردازد و از نظرهای مختلف آن را مد نظر قرار می دهد را مردم شناسی گویند.دانشی که راهنمای خوبی برای تحقیقات و پژوهش های علمی است و سندی برای ادامه ی کار در حوزه های جغرافیایی و تاریخی است کمااینکه برای تمام علوم قابل استفاده است.در این علم سابقه ی مردم،چگونگی تجمع آن ها در منطقه، ویژگی های آن ها ، نوع مراودات و در نهایت تصویری نسبتا کامل از مردم نتیجه ی زحمات مردم شناسان خواهد بود.

مردم شناسی در باره ی شوش نیز قابل قبول و نیازی مبرم برای کسانی است که علاقه مند به مطالعات عمیق تاریخی و بیانگر واقعیاتی است که دلسوزان برای شناخت بیشتر می یابند.مردم شناسی شوش روشی درست برای شناخت کامل از نسل های گذشته و رهنمودی برای ادامه ی کار تحقیقاتی برای نسل های آینده است.بدیهی است که در این روش موضوعی به جز مردم مد نظر نیست و مسائلی مانند انواع تعصبات و گرایش های فامیلی و خانوادگی جایگاهی ندارند.

دیروز:مردم شناسی در دوران تاریخ تنها متکی به یافته های باستان شناسی است و لذا مسئول مستقیم درستی یا نادرستی ان نیز منتشر کنندگان هستند.البته ما با شک و تردید به آن ها نمی نگریم و حقایق را تنها در محدوده ی یافته ها می یابیم.ما اعتقاد داریم که مردم شوش در قبل از تاریخ به وسیله ی فسیل شناسی های تاریخی بهتر قابل شناخت می باشند.

در یافته های اسنادی بیان شده که مردم شوش یا بومی ها ،در گستره ای از تاریخ که در این دشت می زیستند دارای قدی بلند و هیکل هایی درشت بودند که بینی پهن و موهایی ژولیده نیز به همراه بوده است.مطالعه ی اجساد و استخوان ها به وسیله ی باستان شناسان این حقیقت را که به احتمال زیاد اثری از آن نوع انسان ها در دوران های بعدی یافت نشده ما را متوجه ی تغییرات مردم شناسی در آن مقطع می نماید.گویی مردمان بومی شوش اینک به نابودی کشانده شده اند و در مطالعات بعدی نیز مشخصاتی بدین شکل ارائه نگردیده است.بنابراین بومی های شوش را باید بیشتر شبیه به مردمان افریقایی امروز در نظر گرفت .تحقیقات تاریخی کمک زیادی در این باب نمی نماید و ما نیز به همین مقدار اکتفا می کنیم.

در دوران باستان وضعیت متفاوت تز از قبل است.شوش شهری که در آن ایرانیان می زیستند و دارای تمدن و فرهنگ خاص بوده اند.انواع اجساد مرد و زن در تپه های شوش و هفت تپه و نیز شکل قبرهای آن ها نشان دهنده ی تفاوت با دوران قبل از تاریخ است.شباهت آن ها به انسان های امروزی و نسل ایرانیان است و بر این اساس می توان مردم شناسی در شوش را نوعی توازن با دنیای امروز دانست.

در رویدادهای تاریخی نیز این حقیقت که امکان مهاجرت در این شهر وجود داشته را نباید دور از نظر دانست.در بخش هایی از جنگ های باستانی خصوصا حمله ی اسکندر مقدونی بسیاری از یونانیان در شوش می زیستند.این واقعیت جرقه ی مهاجرت پذیری های اجباری و داوطلبانه را مطرح می نماید.گفته شده که به دستور اسکندر حدود هزار فرمانده ی رده بالای یونانی بعد از غارت جواهرات قصر با شترها اقدام به ازدواج با دختران ایرانی نمودند تا بدین شکل نسل ایرانی ها را مخلوط نموده و فرهنگ ایرانی را تحت تاثیر یونان به تغییر وادار نمایند.البته تاریخ نشان می دهد که این تاثیر نتیجه ای عکس داد و فرهنگ ایرانی بر یونان غلبه کرده و یونانیان تحت تاثیر این فرهنگ قرار گرفته و در ایران تا پایان عمر باقی ماندند.

دو رویداد دیگر نیز قابل ارائه است، یکی همراهان حضرت دانیال (ع)و دوم مربوط به اسرای روم است.در زمانی که حضرت دانیال را به شوش به عنوان اسیر آوردند افرادی نیز از بین النهرین یا بابل امروزی همراه وی بودند که بعدا در شوش ماندگار شدند و تا سال های زیادی با ساختن کنیسه ها در شوش ماندگار گردیدند و بنابراین بومیان شوش نبودند.در تاریخ نیز از اسیران رومی نیز موضوعی باز شده که اگر صحت داشته باشد آن ها نیز در شوش ماندند و جزئی از مردم را تشکیل دادند که اصالتا ایرانی نبودند.

بعد از دوران باستان و اسلامی و فتح شوش مردمانی از عراق وارد شوش شدند که به دلایل متفاوتی در شوش ماندگار گردیدند.ورود این افراد که ابتدا اهل سنت و بعدا شیعیان مولا علی(ع) بودند در مرزهای نزدیک کشور عراق و بعضا از سایر کشورها وارد ایران شدند.برای اثبات این موضوع می توان به مقبره ی دعبل خزائی اشاره نمودند که اهل عراق بود و از جور عباسیان به شوش پناه برد و در بالای تپه های شوش به دست سربازان خلیفه که در تعقیب او بودند به شهادت رسید.تاج العارفین نیز ایرانی نبوده و بنابراین بسیاری از افراد ساکن در شوش مهاجر بودند.

شناخت بومی های شوش در دوران باستان تنها منوط به ایرانی بودن آن هاست.بنابراین می توان قبل از ورود اسلام به ایران ان ها را بومی دانست.در رویداد ظهور اسلام خصوصا محبت ایرانیان به مولا علی(ع) راه برای ورود غیر ایرانیان باز شد و مردمانی از سایر کشورها و تحت تاثیر عقیده ی شیعیان وارد شوش گردیدند.

امروز:مردم شناسی در شوش امروز منوط به شناخت تاریخی است.اگر تخلیه ی شهر شوش که بنا به دلایل بسیاری می توان حدس زد را مهم بدانیم.ورود مردم برای تشکیل شوش جدید با توجه به اسناد موجود و نوشته های معتبر دارای زوایای بسیاری است.قبل از تشکیل شوش جدید تنها مقبره ی دانیال نبی(ع) و دعبل خزائی نمایان بود و خبری از جمعیت نبود.با ورود باستان شناسان جرقه ی تشکیل شوش زده شد.شوش مردمی بومی در این زمان نداشت.

لرهایی که در اطراف رودخانه ی کرخه برای یافتن چراگاه ها اسکان داشتند تنها برای فصولی از سال از دامنه های کوه های لرستان و ایلام به منطقه آمده بودند و اهل شوش نبودند.در تکمیل این مهاجرت می توان به وجود اختلافات در درون طوابف و قدرت طلبی ها ی آن منطقه که باعث درگیری هایی نیز میان آن ها شده بود اشاره کرد، جمعیتی  های فراوانی  به این منطقه مهاجرت کرده و در اطراف شوش سکنی گزیدند.البته درگیری با قوای دولتی نیز در مواردی این مهاجرت را رقم زد.

لرهایی که کم کم در اطراف شوش اقدام به ساختن کپرها نمودند و در روستاها با خانه های گلی شروع به کار کشاورزی نموده و ماندگار شدند که بعدا با ورود باستان شناسان در کار کارگری یاور آن ها شدند.در این میان بسیاری از مردمان لر که همراه با سایر کارگران در بالای تپه های مشغول بودند به منطقه ی پدری خود بازگشتند و بعضی نیز ماندگار شدند.

در مورد مردمان عرب نیز وضعیت به همین شکل بود.شوش در ابتدای تشکیل خالی از این افراد بود.نوشته های برجای مانده از سفرنامه ها گویای آن است که اصلا اعراب اطراف شوش مخالف با کاوش در اثار بودند و کار کردن را مجاز نمی دانستند.باستان شناسان کارگران خود را از میان سایر مردم انتخاب می کردند.بررسی زندگی این مردمان نشان می دهد که طوایف هم نامی از آن ها در حال حاضر در کشورهایی مانند عراق، شام، یمن و لیبی وجود  دارند.اعراب شوش مهاجرینی هستند که بیشتر تحت تاثیر عقیده ی شیعه که مخالف با خلفای وقت بود وارد شوش گردیدند و البته از ابتدای مرزهای مشترک با عراق نیز آغاز به سکنی گزینی نمودند.سال های سال در کنار سایر مردم به زندگی توام با دوستی و مسالمت خود ادامه دادند.

از دیگر مردمان شوش که می توان بدان ها اشاره نمود دزفولی ها هستند.این نوع از افراد اصالتا اهل دزفول بودند و شناختی از شوش نداشتند.تنها دلیل ورود ان ها به شوش کاوش های باستان شناسی بود که عاملی در ایجاد خدمات عمومی خصوصا مغازه ها و داد و ستدها گردید.دزفولی ها با فعالیت های اقتصادی توانستند خدمات خوبی به سایر مهاجرین نمایند.با گذشت زمان در کاروانسراها ماندند و بعد از تشکیل کامل شوش جدید به عنوان بخشی از مردم شوش شناخته شدند.

سایر مردمان شوش مانند بختیاری ها و انواع آن نیز اصالتا مهاجر هستند که دلیل عمده ی ورود آن ها دو کارخانه ی طرح نیشکر و کاغذ سازی پارس بود.امروز شوش از نظر مردمانش باید غیر بومی محسوب شوند که اصالتا از سایر مناطق به آن آمده اند.گذشت زمان و وصلت های مبارک باعث همزیستی مسالمت آمیز میان سایر طوایف و فرهنگ ها گردید و نوعی دوستی توام با علاقه مندی برای استحکام برادری و عدالت ایجاد شد.

فردا:شوش دیروز با امروز متفاوت است و بدون شک با فردا نیز متفاوت تر خواهد شد.مردمانی که امروز شوشی نامیده می شوند در آینده نیز همین نام را با خود یدک می کشند اما این نکته که این مردمان با رشدی که خصوصا در زمینه های علمی می نمایند آیا قادرند تا در این شهر ماندگار شوند؟به نظر ما فرار مغزها در شوش بسیار شدید تر از سایر مناطق نزدیک است.هر شوشی که فارغ التحصیل شده و خود را به بالاترین مقام می رساند از آن خارج می شود به طوری که سرزدن را نیز فراموش می کند.آینده ی شوش خالی شدن فرزندان آن از نخبگان و تحصیل کرده ها خواهد بود که خطری بزرگ برای نسل های آینده است.گویی شوش عادت به تخلیه نموده و شاید به همین دلیل از محتوا نیز تهی گردد.یک حالت دیگر هم ممکن است به این رفتن ها دامن زند و آن عدم تعلق خاطر به شهر و وابستگی به مبدائی است که پدران و مادران آن ها از آن مکان به شوش مهاجرت کرده اند.